همه چیز در مورد سیستم فیلتراسیون آکواریوم آب شور

شرط موفقیت در نگهداری از آکواریوم های آب شور حفظ کیفیت آب و عدم ایجاد تغییرات شدید در شرایط شیمیایی آب می باشد که به همین دلیل وجود سیستم فیلتراسیون قوی و مناسب مانند سامپ ، اولین و مهمترین بخش آکواریوم محسوب می شود که به عبارتی قلب تپنده ی سیستم است. در واقع سیستم فیلتراسیون مسئول تامین شرایط زیستی مناسب جهت ادامه ی حیات آبزیان در آکواریوم می باشد. در این سیستم باکتری های مفید بسیاری رشد و تکثیر می یابند که با تجزیه ی مواد دفعی ماهیان و باقی مانده ی غذا در آکواریوم مانع از سمی شدن آب و مرگ آبزیان می شوند. این عمل باکتری ها در فرآیندی معروف به نام چرخه ی نیتروژن صورت می پذیرد که شاید بسیاری از علاقمندان با آن آشنا باشند.

در طی این چرخه، آمونیاک تولیدی از منابع مختلف مانند مواد دفعی و باقی مانده ی غذای ماهیان توسط گروهی از باکتری ها به نیتریت و سپس توسط گروه دیگری از باکتری های مفید به نیترات تبدیل می شود. این عمل را فیلتراسیون بیولوژیک آکواریوم نیز می نامند. در یک سیستم دارای فیلتراسیون مناسب علاوه بر فیلتراسیون بیولوژیک، می توان از فیلتراسیون مکانیکی و شیمیایی آب نیز استفاده کرد.

استفاده از اسنفج و فیلتر وول یا پد در سیستم فیلتراسیون، با جذب مواد معلق در آب، فیتلراسیون مکانیکی آب را انجام میدهد و برای فیلتراسیون شیمیایی آب، در صورت نیاز از کربن یا ذغال اکتیو و همچنین مواد جذب کننده ی فسفات یا نیترات استفاده می شود.

انواع روش های فیلتراسیون آب آکواریوم

برای فیلتر نمودن آب آکواریوم روش های مختلفی وجود دارد که به بهترین و مرسوم ترین آنها پرداخته و نقاط قوت و ضعف هرکدام را مورد بررسی قرار می دهیم.

فیلتر سطلی

فیلتر سطلی همان گونه که از نامش پیداست ظرفی سطل مانند است که آب را از داخل آکواریوم مکش نموده و پس از عبور دادن از لایه های مختلف با استفاده از پمپ آب مجددا به آکواریوم بازگشت می دهد.

روش فیلتر نمودن آب با استفاده از فیلتر سطلی برای آکواریوم های آب شور، روش ابتدایی و ساده محسوب می شود که عدم استفاده از آن تا حد امکان توصیه می شود به ویژه اگر تمایل به نگهداری از انواع مرجان ها را دارید گزینه ی فیلتر سطلی جهت فیلتر نمودن آب نمی تواند ایده ی مناسبی باشد. از مشکلات اصلی در استفاده از فیلترهای سطلی می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• عدم دسترسی آسان به مواد فیلتری و پد جهت شستشو و جایگزین نمودن آنها
• کمبود فضا جهت قرار دادن انواع مواد فیلتری و پد
• عدم شفافیت مناسب آب به دلیل پایین بودن ظرفیت جذب مواد معلق در آب
• پایین بودن میزان گردش آب در داخل فیلتر

فیلتر داخلی (سامپ داخلی) برای فیلتراسیون آکواریوم

وجود یک سیستم فیلتراسیون خوب و قوی برای نگهداری مناسب از انواع مرجان ها و ماهیان آب شور امری ضروری است. اما سیستم فیلتراسیون قوی الزاما نباید سیستم بزرگی با حجم آب بالا باشد. بلکه به جای بزرگ گرفتن سیستم فیلتراسیون می توان از مواد فیلتری یا مدیاهای قوی داخل یک فیلتر کوچکتر نیز استفاده کرد.

در مواقعی که امکان ساخت سامپ به دلیل محدودیت فضا در کابینت زیرین آکواریوم وجود ندارد در چنین مواردی میتوان بخشی از گوشه ی آکواریوم را توسط شیشه جدا کرده و سیستم فیلتراسیون را در آن ایجاد نمود. که به این دسته از سیستم های فیلتراسیون فیلتر بیولوژیک داخلی (سامپ داخلی) می گویند. بعضی از افراد معتقدند چنین سیستمی به دلیل کوچکی ابعاد نمی تواند پاسخگوی نیازهای یک آکواریوم ریف (مرجانی) باشد، اما واقعیت چیز دیگری است.

در صورتی که در آکواریوم از سنگ زنده (Live Rock) به میزان زیاد استفاده می شود یعنی به ازای هر 6 الی 4 لیتر آب، یک کیلوگرم سنگ زنده در نظر گرفته شود بخش بزرگی از فیلتراسیون بیولوژیکی آکواریوم که مسئول چرخه ی نیتروژن است توسط سنگ های زنده انجام می پذیرد. سپس در داخل فیلتراسیون از مدیاهای قوی که توسط شرکت های مختلف تولید و به بازار عرضه می گردند میتوان استفاده نمود. در این حالت نیز آکواریوم شما از یک سیستم فیلتراسیون خوب و مناسب برخوردار است.

حال به نحوه ی ساخت و قسمت های مختلف فیلتر داخلی می پردازیم: برای ساخت چنین فیلتری مواد زیر را مورد توجه قرار دهید:

1. ورودی فیلتر را از بالا در نظر بگیرید تا آب آکواریوم بصورت سرریز (اورفلو) وارد فیلتر شود. این حالت بهترین وضعیت ممکن است، زیرا مانع از تشکیل لایه های چربی بر روی سطح آب می شود.
2. بخش جدا شده ی داخل آکواریوم یا همان فیلتر را به سه خانه تقسیم نمایید.
3. جهت عدم تابش نور آکواریوم به داخل فیلتر از طلق های رنگی بسته به نوع سلیقه ی خود استفاده کنید و این طلق ها را با چسب آکواریوم به سطح بیرونی بخش جدا شده بچسبانید.

برای تشریح بهتر این موضوع به ذکر مثالی می پردازیم:

آکواریومی با ابعاد زیر را در نظر بگیرید:

طول 120 سانتی متر- عرض 50 سانتی متر و ارتفاع 80 سانتی متر

گوشه ی سمت راست این آکواریوم را انتخاب کنید. ابعاد فیلتر داخلی را می توانید به طول 40 و عرض 20 سانتی متر در نظر بگیرد. ارتفاع مناسب برای این فیلتر نیز می تواند 80 سانتی متر باشد. البته ارتفاع آن به پل بالایی آکواریوم نیز بستگی دارد. اگر این پل دقیقا به لبه ی آکواریوم چسبیده باشد ارتفاع 80 مناسب خواهد بود. اما اگر این پل کمی پایین تر از لبه باشد بهتر است تا ارتفاع فیلتر داخلی را نیز هم اندازه ی پل انتخاب نمایید. برای مثال ما، پل فوقانی آکواریوم به لبه ی بالایی آکواریوم چسبیده است به همین دلیل ارتفاع را نیز 80 در نظر می گیریم.

ابتدا شیشه های به ضخامت 6 میلی متر و ابعاد زیر سفارش می دهیم:

20 در 80 یک عدد

20 در 70 یک عدد

20 در 50 یک عدد

40 در 80 یک عدد

گوشه ی سمت راست شیشه ی بزرگتر را که دارای ابعاد 40 در 80 سانتی متر است به ارتفاع 8 و طول 15 سانتی متر انتخاب و برش می زنیم و به عنوان ورودی فیلتر در نظر می گیریم. جهت جلوگیری از ورود ماهیان به داخل فیلتر میتوان از تورهای پلاستیکی یا طلق های شانه ای در این بخش استفاده کرد. در ابتدا شیشه های بیرونی فیلتر را با استفاده از چسب آکواریوم مناسب می چسبانیم.

حال که دیواره های بیرونی ساخته شد به دیواره ها یا جداکننده های داخلی می رسد. ابتدا شیشه ی 20 در 70 را از قسمت بالا می چسبانیم به نحوی که در قسمت پایینی فیلتر فضایی به ارتفاع 10 سانتی متر جهت عبور آب باقی می ماند.

شیشه آخر را نیز که دارای ابعاد 20 در 50 است به فاصله ی 10 الی 12 سانتی متری از شیشه اول از پایین می چسبانیم تا آب وارد شده به این خانه از قسمت بالا به خانه ی بعدی سرریز شود.

دقت کنید که واترپمپ اسکیمر در این خانه قرار خواهد گرفت. بنابراین ابعاد واترپمپ را نیز در نظر بگیرید. برای چنین سیستم هایی بهتر است تا از اسکیمرهای درجه ی 1 استفاده کنید، زیرا این اسکیمرها دارای واترپمپ های کوچکتری هستند که نیاز به فضای کوچکتری دارند.

حال که ساخت فیلتر بیولوژیک به پایان رسید به نحوه ی چیدمان مواد داخل این فیلتر می پردازیم. ما برای این فیلتر 4 بسته مدیا یا همان مواد فیلتری در نظر می گیریم که دو بسته از آنها را در خانه ی اول و دو بسته ی دیگر را در خانه ی دوم قرار می دهیم (ترتیب قرارگیری این بسته ها مهم نیست). سپس فضای باقیمانده در بالای خانه ی اول را به فیلتر وول یا همان پد اختصاص می دهیم.

برای پخش یکنواخت آب در تمام سطح روی پد بهتر است تا دو شیشه ی باریک را با استفاده از چسب آکواریوم به فاصله ی 8 الی 10 سانتی متری از محل سرریز آب به داخل فیلتر به دیواره ی داخلی فیلتر بچسبانید و یک طلق یا شیشه یا ابعاد مناسب را که قبلا بر روی آن تعداد زیادی سوراخ ایجاد شده بر روی پایه های ساخته شده قرار دهید.

در صورت امکان بر روی این طلق نیز فیلتر وول قرار دهید تا مواد معلق سر ریز شده به داخل فیلتر قبل از وارد شدن به داخل سیستم فیلتراسیون از چرخه خارج شوند. شستشوی منظم فیلتر وول بالایی بصورت هفتگی و تعویض آن بصورت ماهیانه امری ضروری است. در خانه دوم و بالای مواد فیلتری واترپمپ اسکیمر قرار می گیرد و خروجی آن نیز به خانه ی آخر انتقال داده می شود.

سامپ

در چند سال اخیر که صنعت آکواریوم های آب شور تغییرات و رشد بسیاری داشته است مقبول ترین سیستم فیلتراسیون، سیستم سامپ انتخاب و مورد قبول اکثریت واقع شده است. انتخاب سیستم سامپ به عنوان سیستم برتر به دلیل فضای زیادی است که در اختیار ما قرار میدهد و همچنین حجم آب آکواریوم را افزایش میدهد که نکته ای مثبت است.

در صورت داشتن سامپ در فضای زیرین آکواریوم که به عنوان یک فضای بسته و کابینت آکواریوم محسوب می شود به راحتی می توانید تمام تجهیزات موردنیاز خود را در این این قسمت قرار دهید بدون آن که وجود دستگاه های مختلف چهره ی شلوغ و نامنظمی را به ظاهر آکواریوم ببخشد که این ویژگی سامپ را به یکی از روش های بسیار مناسب برای فیلتراسیون آکواریوم تبدیل می کند.

این امر به ویژه در مورد آکواریوم های ریف بسیار مشهودتر است، زیرا در این گونه از آکواریومن ها تجهیزات بیشتری مانند چیلر، کلسیم ری اکتور، دستگاه استریل UV و غیره مورد استفاده قرار می گیرند. از طرف دیگر در این سیستم که انواع فیلتراسیون شیمیایی، فیزیکی و بیولوژیک در آن انجام می گیرد. به دلیل وجود فضای زیاد این سه مرحله کامل تر و بهتر صورت پذیر می پذیرد.

برای تشریح بهتر قسمت های مختلف سامپ با ذکر مثالی به این موضوع می پردازیم. حجم سامپ را معمولا در حدود 25 درصد یا یک چهارم حجم آکواریوم می سازند. حال آکواریومی با ابعاد زیر را در نظر بگیرید:

طول 150 سانتی متر، ارتفاع 70 سانتی متر که ارتفاع مفید آب 60 سانتی متر خواهد بود و عرض 50 سانتی متر

حجم چنین آکواریومنی 450 لیتر می شود (طول در عرض در ارتفاع) که از این عدد می بایست مقداری بابت دکوراسیون و شن کف آکواریوم کسر کنید. با احتساب 50 لیتر برای این منظور حجم مفید آکواریوم 400 لیتر خواهد بود.

بنابراین باید سامپی به حجم تقریبی 100 لیتر بسازید. دقت کنید که نسبت 25 درصدی حجم سامپ با آکواریوم اصلی بصورت کلی بیان می شود. می توانید برای این منظور، تلورانسی 10 الی 20 درصدی نیز در نظر بگیرید که با این حساب حجم سامپ را میتوان بین 80 الی 120 لیتر در نظر گرفت. من برای مثال خود، حجم 110 لیتر را مدنظر قرار داده ام.

نقش نیترات گیر و فسفات گیر ها در آکواریوم آب شور

فیلتر تصفیه آب شهری RO

آشنایی با دستگاه پروتئین اسکیمر

ابعاد این سامپ که با شیشه ی 6 میلی متری ساخته می شود بصورت زیر خواهد بود:

طول 110 سانتی متر (طول مفید)، ارتفاع 42 سانتی متر که ارتفاع مفید آن بطور متوسط در حدود 25 سانتی متر خواهد بود و عرض 40 سانتی متر (عرض مفید).

این سامپ را باتوجه به فضای در اختیار می توانید به 5 یا 7 قسمت تقسیم نمایید.

ما برای مثال خود 5 خانه در نظر گرفته ایم. خانه ی اول را کاملا به وسیله پد پر کنید و خانه ی آخر را نیز برای قرار دادن واترپمپ جهت برگشت آب به داخل آکواریوم در نظر بگیرید. در صورتی که می خواهید علاوه بر اسکیمر از تجهیزات دیگری مانند چیلر، کلسیم، ری اکتور، فسفات ری اکتور و دستگاه استریل UV نیز استفاده کنید بهتر است تا خانه ی آخر را بزرگتر در نظر بگیرید تا بتوانید به راحتی خروجی این تجهیزات و یا احتمالا خود این تجهیزات را در این بخش قرا دهید.

باتوجه به طول سامپ که 110 سانتی متر است نحوه تقسیم خانه های مختلف همانطور که در تصاویر مربوطه مشخص است بصورت زیر پیشنهاد می شود:

در ابتدا خانه ی اول و آخر را می سازیم و سپس فضای باقی مانده را تقسیم می کنیم. خانه ی اول را که به وسیله ی یک شیشه به ارتفاع 32 سانتی متر جدا شده و از قسمت فوقانی بسته شده است 15 سانتی متر مفید در نظر می گیریم. سپس خانه آخر را 30 سانتی متر در نظر گرفته و به وسیله ی شیشه ای با ارتفاع 25 سانتی متر از کف سامپ جدا می کنیم.

برای ساخت خانه دوم شیشه ای به ارتفاع 32 سانتی متر و عرض داخلی سامپ انتخاب نموده و به فاصله ی 25 سانتی متر از خانه ی اول در کف سامپ قرار می دهیم.

فضای باقیمانده را که در حدود 38 سانتی متر خواهد بود به دو قسمت تقسیم نموده و به وسیله ی شیشه ای به ارتفاع 32 سانتی متر از هم جدا می کنیم. این شیشه را نیز از قسمت بالا می چسبانیم تا فضایی 10 سانتی متری در قسمت زیر آن جهت انتقال آب ایجاد شود.

پس از تشریح نحوه ی ساخت سامپ به مواد و تجهیزاتی که در بخش های مختلف قرار خواهند گرفت می پردازیم. همانطور که قبلا نیز اشاره شد خانه ی اول را بصورت کامل به پد اختصاص می دهیم. بهتر است تا پد را قبل از قرار دادن در خانه ی اول سامپ به 3 قسمت تقسیم نمایید تا شستشو و یا جایگزین نمودن آن راحت تر باشد. در خانه های دوم تا چهارم سامپ نیز می بایست از انواع مختلف مدیا که بصورت گرد یا استوانه ای توسط شرکت های مختلف ساخته و به بازار عرضه می شوند استفاده نمایید. برای این منظور همچنین می توانید از نخودی یا همان اسکت خرد شده ی مرجان ها نیز استفاده کنید. استفاده ی ترکیبی از انواع مدیاهای ساخت شرکت ها و نخودی از نظر اقتصادی مقرون به صرفه بوده و منطقی به نظر می رسد.

در صورتی که در آکواریوم خود از سنگ زنده (لایوراک) به میزان کافی استفاده نمایید (یک الی دو کیلوگرم به ازای 8 لیتر آب) فضای مناسبی برای رشد و تکثیر در اختیار باکتری ها قرار دادیه اید و نگرانی چندانی جهت فیلتراسیون بیولوژیک آب نخواهید داشت.

گاهی بعضی از علاقمندان علیرغم استفاده از مقدار زیادی لایوراک در آکواریوم خود، میزان بسیار زیادی گاهی تا چندین برابر حجم موردنیاز از انواع مدیاها را نیز در سامپ قرار می دهند که حاصلی نداشته و فقط هزینه مازاد خواهد بود، زیرا لایوراک های موجود در آکواریوم فضای مناسبی را جهت رشد و تکثیر در اختیار باکتری قرار میدهند و فقط استفاده میزان کمی از نخودی و سایر مدیاها در سامپ می تواند کافی باشد.

برای مثال صفحه ی قبل که آکواریوم ریف در نظر گرفته شده است 60 الی 100 کیلو لایوراک در داخل آکواریوم و 2 الی 3 لیتر از مدیاهای تولید شده توسط شرکت های تولیدکننده ی تجهیزات آکواریومی به صورت ترکیبی و 10 کیلوگرم نخودی، برای سامپ می تواند کفایت کند. در صورت عدم تمایل به استفاده از نخودی می توانید میزان مدیاهای شرکتی را دو برابر نمایید و یا بالعکس در صورت عدم تمایل به استفاده از انواع مدیاهای ساخت شرکت ها می توانید میزان نخودی را به 20 کیلوگرم افزایش دهید. همین میزان مدیا کافی بوده و نیاز آکواریوم را برطرف می کند.

در صورت تمایل به استفاده از انواع فیلترهای شیمیایی مانند فسفات گیر و نیترات گیر که بصورت گرانول می باشند، این فیلترها را نیز می توانید در خانه های دوم تا چهارم سامپ قرار دهید.

حال به خانه ی آخر می رسیم. در این بخش واتر پمپ مناسبی را قرار میدهیم تا آب سامپ را به داخل آکواریوم انتقال دهد. بهترین میزان عبور آب از داخل سامپ 6 الی 10 برابر حجم آکواریوم است و باتوجه به پیچ و خم موجود در مسیر لوله کشی و اختلاف ارتفاع بین سامپ و آکواریوم برای رسیدن به این میزان می بایست واترپمپ مناسبی را در نظر بگیرید (به بخش معرفی واترپمپ مراجعه نمایید).

در صورت قرار دادن دستگاه اسکیمر در خانه ی آخر دقت کنید که در حد امکان واترپمپ آن در خانه ی قبلی قرار داده شود تا بر کارایی آن تاثیر منفی نداشته باشد.

سایر فیلترهای تصفیه و روش های فیلتراسیون آکواریوم

جهت فیلتر نمودن آب آکواریوم در کنار سامپ یا فیلترهای سطلی میتوان از چند روش کمکی دیگر نیز استفاده نمود. دو روش رفیوجیوم و ATS بهترین سیستم جهت کاهش سطح نیترات و فسفات محسوب می شوند و استفاده از یکی از این دو روش در هر آکواریومی به ویژه در آکواریوم های مرجانی توصیه می شود. فیلترهای بستر معلق نیز بهترین گزینه جهت استفاده در آکواریوم هایی هستند که امکان استفاده از سامپ در آنها وجود ندارد و یا از تعداد زیادی ماهی و مرجان در آکواریوم نگهداری می شود.

فیلترهای بستر معلق Fluidized Bed Filters یکی از روش های فیلتراسیون آکواریوم

این دسته از فیلترها معمولا از یک ظرف استوانه ای اکریلیکی تشکیل شده اند که در آنها آب از قسمت فوقانی به کف فیلتر انتقال می یابد و سپس از بخش پایین فیلتر و از میان مواد فیلتری مخصوص عبور نموده و مجددا از قسمت فوقانی به داخل آکواریوم بر می گردد و یا اینکه ورودی آب در کف آنها در نظر گرفته می شود. در این فیلترها از مواد فیلتری مخصوصی استفاده می کنند که ظاهر بیرونی این مواد بسیار شبیه به شن کف آکواریوم می باشد. در مواقعی که دسترسی به این مواد فیلتری وجود نداشته باشد میتوان از شن کف آکواریوم نیز استفاده نمود، هرچند کارایی این مواد را نخواهد داشت.

مواد فیلتری مخصوص این فیلترها، از دانه های بسیار ریز و متخلخلی تشکیل شده اند که باکتری ها در سطوح بین این مواد و سطوح داخلی آنها تشکیل کلونی می دهند. آب ورودی به فیلتر از میان مواد فیلتری عبور نموده و آنها را به حالت معلق در می آورد و فضای ایجاد شده بین مواد فیلتری بهترین محل برای رشد و تکثیر باکتری های مفید خواهد بود. میزان آب ورودی به این فیلترها باید با توجه به حجم فیلتر تنظیم شود که مراجعه به دفترچه ی عمراه محصول در این مورد الزامی است.

ورود بیش از اندازه یا کمتر از حد آب به داخل فیلتر بر کارایی آن تاثیر میگذارد. استفاده از این فیلترها آسان بوده و به کمترین رسیدگی نیاز دارند و از نظر قدرت فیلتراسیون از کارایی بسیار بالایی برخوردارند اما به عنوان تنها سیستم فیلتراسیون آکواریوم قابل استفاده نیستند. زیرا تنها فیلتراسیون بیولوژیک آکواریوم را انجام می دهند. در حالی که سیستم فیلتراسیون کامل آکواریوم شامل فیلتراسیون مکانیکی، شیمیایی و بیولوژیک می شود در آکواریوم های مرجانی توصیه می شود. فیلترهای بستر معلق نیز بهترین گزینه جهت استفاده در آکواریوم هایی هستند که امکان استفاده از سامپ در آنها وجود ندارد و یا از تعداد زیادی ماهی و مرجان در آکواریوم نگهداری می شود.

صورت بالا بودن میزان آمونیاک و نیتریت، فیلترهای بستر معلق بهترین گزینه جهت کنترل این پارامترها می باشند. یک نکته ی مهم دیگر در خصوص نگهداری از این فیلترها آن است که هرگز نباید به هیچ دلیلی آب ورودی به فیلتر قطع شود و مواد فیلتری داخل آن بر روی هم انباشته شوند، زیرا حداکثر تا 12 ساعت تمام باکتری های هوازی آن از بین رفته و به دلیل مرگ باکتری ها و تشکیل محیط بی هوازی در عمق شن سولفید هیدروژن (H2S) تشکیل می شود که ماده ای سمی برای آبزیان محسوب می شود. توصیه می شود در مواقع قطع برق و در صورت طولانی بودن آن با استفاده از یک پمپ هوای شارژی به داخل فیلتر و عمق شن، اکسیژن رسانی شود.