بیماری های غیرپاتوژنی ماهیان آب شور را به صورت دقیق بشناسید

بیماری های غیرپاتوژنی گاهی منجر به ابتلای ماهیان به بیماری می شود و علت این بیماری ها عوامل بیماری زا مانند ویروس، باکتری یا انگل نیست.

بلکه شرایط نامساعدی هستند که ماهی را بیمار می کنند و در نهایت منجر به مرگ ماهی می شوند. از جمله این بیماری ها میتوان سوءتغذیه ، اختلالات کیسه هوایی و حباب گاز را نام برد.

بیماری های غیرپاتوژنی

• سوءتغذیه (Malnutrition)
• اختلالات کیسه ی هوایی (Swim Bladder Disorders)
• بیماری حباب گاز (Gas Bubble)
• بیماری فرسودگی خط جانبی و سر (HLLE)
• بیماری اگزوفتالمی یا تورم چشم (Exophthalmia)

سوءتغذیه ؛ یکی از بیماری های غیرپاتوژنی

سوءتغذیه یکی از بیماری های غیرپاتوژنی است. مشکلات تغذیه ای بیشتر در آکواریوم نمود پیدا می کند و ماهی ها در دنیای طبیعت کمتر دچار مشکلات تغذیه ای می شوند. ساده ترین علت سوءتعذیه ماهی ها، ندادن غذای کافی به آنهاست.

علت های دیگر سوءتغذیه می تواند به عنوان مثال وجود ماهی های تهاجمی در آکواریوم باشد که هنگام غذادهی، گوی سبقت را از دیگر ماهی ها می ربایند و غذاها را می خورند و در نتیجه غذای کمتری به ماهی های آرامتر می رسد. سوء تغذیه یکی از بیماری های غیرپاتوژنی شایع است.

وجود انگل های داخلی در بدن ماهی نیز منجر به سوءتغذیه می شود چرا که انگل های غذای موجود در دستگاه گوارش ماهی را مصرف می کنند و بدن دچار کم غذایی می شود.

همین طور برخی از بیماری ها اشتهای ماهی را از بین می برند و وقتی نیازهای اساسی ماهی از راه غذا تامین نشود سلامت ماهی به خطر می افتد و بر اثر سوءتغذیه بدن ماهی ضعیف می شود و به راحتی در معرض بیماری های خطرناک سوءتغذیه قرار می گیرد.

تجربه نشان داده است که بعضی از گونه ها مانند گوبی های اسلیپر در آکواریوم دچار سوءتغذیه می شوند زیرا بیشتر راغب هستند که از غذای زنده تغذیه کننده و این امکان هم برای آکواریوم داران وجود ندارد که بطور مرتب به آنها غذای زنده بدهند. هنگامی که گوبی اسلیپر دچار سوءتغذیه می شود از مواد غذایی موجود در بافت های خود تغذیه می کند و به اصطلاح این عمل کاتابولیسم نامیده می شود.

گوبی اسلیپر دو خط از بافت های خود تغذیه می کند و سرانجام به نقطه ای می رسد که توان تغذیه کردن ندارد. از نشانه های ظاهری بدن بیمار سوءتغذیه ، سر بزرگ و بدن بسیار باریک شده ی آن است. وقتی شکل ظاهری ماهی به این وضعیت دچار می شود دیگر هیچ اقدام درمانی موثر نبوده و ماهی از بین خواهد رفت.

ماهیان خانواده ی دراگونت و ماهی معروف ماندارین سبز (Synchiropus splendidus) و سوزن ماهیان و اسب های دریایی همگی جزء ماهیانی هستند که به دلیل نیازهای خاص تغذیه ای به راحتی دچار سوءتغذیه می شوند. این ماهی ها به دلیل تغذیه از سخت پوستان کوچک و میکروارگانیسم های موجود در سنگ های زنده به میزان فراوانی از سنگ زنده ی با کیفیت نیاز دارند تا بتوانند نیازهای خود را برآورده نمایند.

در صورتی که ماهی علیرغم دریافت غذای کافی، وزن کم می کند باید به درمان های ضد انگلی روی آورد. نکته ی ساده ای که در آخر باید به آن اشاره کرد این است که از غذاهای بسته بندی شده و دارای تاریخ مصرف استفاده کنیم و هنگام غذادهی به ماهی ها به گونه ها و نوع غذایی که باید به آنها داده شود توجه ویژه ای داشته باشیم و نسبت به اینکه ماهی ها غذای کافی دریافت نموده اند اطمینان حاصل کنیم.

اسب های دریایی، آبزیان بسیار زیبا و پرطرفداری هستند که به دلیل نیازهای خاص، امکان نگهداری آنها کمی سخت به نظر میرسد و بسیاری از افراد، علیرغم میل باطنی از نگهداری آنها صرف نظر می کنند. اسب های دریایی به محیط آرام و کم جریان و غذاهای زنده نیاز دارند.

این موجودات زیبا معمولا به تغذیه از غذاهای آماده عادت نمی کنند به همین دلیل در صورت تمایل به نگهداری از آنها حتما باید غذای زنده در اختیار آنها قرار دهید. سخت پوستان کوچک و میکروارگانیسم های موجود در سنگ های زنده منابع غذایی مناسبی برای این دسته از ماهی¬ها محسوب می شوند. بنابراین وجود سنگ های زنده ی فراوان در آکواریوم جهت تامین غذای مناسب و جلوگیری از سوءتغذیه که یکی از بیماری های غیرپاتوژنی است، برای آنها الزامی است.

اختلالات کیسه هوایی Swim Bladder Disorders

اختلالات کیسه هوایی از دیگر بیماری های غیرپاتوژنی است. کیسه ی هوایی ماهی زیر کلیه قرار گرفته است و به رنگ سفید براق است. این کیسه پراز هوا بوده و نقش آن حفظ تعادل ماهی در آب به ویژه هنگام خلاء یا بی وزنی است. در بدن بسیاری از ماهی ها کیسه ی هوایی نقش شنوایی را نیز ایفاء می کند.

یکسری از استخوان ها صدا را به کیسه ی هوایی منتقل می کنند و همینطور صدا با فشار از کیسه ی هوایی به گوش داخلی میرسد. اینطور که پیداست کیسه ی هوایی یک عضو پیچیده و حیاتی است و سلامت ماهی وابسته به کارکرد درست آن است. اختلالات کیسه هوایی از بیماری های مهم ماهیان است.

کیسه ی هوایی از یک یا دو بخش تشکیل شده است اما از لحاظ فیزیولوژیکی ساختار کیسه ی هوایی میان گونه های مختلف ماهی ها تفاوت چشمگیری دارد. به عنوان مثال شاهین ماهیان گروهی هستند که فاقد کیسه ی هوایی هستند و به علت نداشتن این عضو می توانند از لایه های آب بصورت عمودی عبور کنند.

اما نمی توانند مانند سایر ماهی ها در آب معلق بمانند و بیشتر بر روی صخره ها یا بستر آکواریوم قرارمی گیرند. ماهی ها جهت حفظ تعادل و شناور شدن در آب، میزان گاز (اکسیژن و نیتروژن) موجود در کیسه ی هوایی خود را تنظیم (کم یا زیاد) می کنند. هنگامی که بیماری ها یا مشکلات دیگر، کیسه ی هوایی را تحت تاثیر قرار می دهند، اغلب وضعیت سلامت ماهی دچار اختلال می شود.

وقتی که ماهی نمی تواند گاز اضافی را از کیسه ی هوایی خود تخلیه کند، بر روی سطح آب شناور می ماند و نمی تواند به لایه های زیرین آب برود. بیشتر مواقع نیز بصورت وارونه در آب قرار می گیرد که در این حالت شکم آن متورم شده و سر آن به سمت بالا قرار می گیرد.

اگر وخامت کیسه ی هوایی تا این حد نبود، ماهی به گونه ای نامنظم در آب شنا می کند و وضعیت قرار گرفتن آن به گونه ای است که سر آن روبه پایین و دم آن روبه بالا قرار می گیرد. در هر دو حالت ماهی دچار استرس است و انرژی زیادی صرف می کند تا خود را در وضعیت مناسبی قرار دهد. میکروارگانیسم های بیماری زا مانند ویروس ها، باکتری ها، انگل ها، کرم ها و قارچ ها به راحتی می توانند کیسه ی هوایی را مبتلا به بیماری کنند.
قورباغه یا ماهیگیر ماهیان از جمله معدود ماهیان آکواریومی محسوب می شوند که فاقد کیسه ی هوای هستند به همین دلیل قادر به معلق ماندن در آب نبوده و بیشتر در کف آکواریوم و بر روی سنگ ها جست و خیز می کنند.

کیسه ی هوایی اندامی بسیار حیاتی است که گاهی در اثر حمل و نقل ماهی و یا عوامل بیماری زا آسیب می بیند.
برخی از ماهی ها که در محیط طبیعت در مناطق عمیق زندگی می کنند با حضور در آکواریوم که فشار آب در آن بسیار کمتر از طبیعت است، دچار اختلالات کیسه ی هوایی می شوند. اختلاف فشار منجر به تجمع گاز در کیسه ی هوایی ماهی می شود و به اصطلاح The Bends اتفاق می افتد.

این بیماری یا بهتر است بگوییم که این اختلال بیشتر هنگامی پدید می آید که غواصان هنگام صید ماهی ها آنها را به شیوه ای اصولی جمع آوری نمی کنند و با بالا آمدن سریع از اعماق به سطح آب، موجب می شوند تا ماهی ها برای رفع اختلالات فشار، کیسه ی هوایی خود را از گاز پر کنند و با این عمل اختلال The Bends پدید می آید.

از آنجایی که کیسه ی هوایی یک اندام داخلی است، بررسی علت دقیق بیماری امکانپذیر نیست. هنوز اختلالات مربوط به این عضو ناشناخته مانده است و خیلی سخت درمان می شود.

در صورتی که این اختلالات ناشی از اختلاف فشار باشد می توان ماهی را در یک ظرف کوچک سوراخ دار قرار داد و سپس ظرف را به داخل یک آکواریوم دارای ارتفاع بلند انتقال داد به نحوی که ظرف در کف آکواریوم قرار بگیرد. در این حالت ممکن است ماهی با تنظیم مجدد کیسه هوایی خود موفق به برگشت به وضعیت عادی شود.

اگر اختلالات کیسه ی هوایی را ناشی از عوامل بیماری زای داخلی مانند قارچ یا باکتری تشخیص دادید، ماهی را به تانک قرنطینه منتقل کنید و نسبت به درمان مناسب آن باتوجه به نوع عامل بیماری اقدام کنید.

به صورت خلاصه عوامل ایجاد کننده ی اختلالات کیسه هوایی ماهی عبارتند از

عوامل خارجی : ضربه های وارده به بدن ماهی ممکن است که به کیسه های هوایی ماهی آسیب وارد کند که در واقع یک نوع ترومای خارجی محسوب می شود. این تروما ممکن است که ضربه ی ناشی از ماهی های مهاجم به بدن ماهی آسیب دیده باشد.

تغییر ناگهانی در میزان پارامترهای آب و یا کاهش و افزایش ناگهانی دمای آب، دیگر فاکتورهای خارجی هستند که می توانند به کیسه های هوایی آسیب بزنند و ماهی را بیمار کنند.

سرطان و سل : سرطان و سل در صورت نفوذ به اعضای مجاور کیسه هوایی یا حتی خود کیسه هوایی می توانند در کارکرد آن اختلال ایجاد کرده و عامل بیماری شوند.

رژیم غذایی : برآورده نشدن نیازهای غذایی یا به عبارتی دیگر سوءتغذیه می تواند کیسه های هوایی را بیمار کند. تامین نیازهای غذایی ماهی مبتلا شده به بیماری کیسه ی هوایی می تواند بیماری آن را بهبود بخشد البته در صورتی که بیماری زیاد پیشرفت نکرده باشد.

بیماری ها : بیماری کیسه هوایی ممکن است که به دنبال بیماری های دیگر ناشی از شماری از عفونت های انگلی و باکتریایی حاصل شود.
اختلالات ایجاد شده در اثر عوامل داخلی، معمولا قابل درمان هستند اما آسیب های ناشی از عوامل خارجی دائمی هستند و اگر روند بهبودی با وجود فراهم نمودن یک محیط ایده آل در طول دو هفته مشاهده نشد دیگر هیچ اقدام درمانی موثری نمی توان برای ماهی های بیمار انجام داد.

عوامل موثر بر پیشگیری از بیماری و کنترل بیماری ماهیان آکواریومی آب شور را بدانید

انواع عفونت سطحی حاصل از بیماری های باکتریایی ماهیان آب شور را بشناسید

عفونت های باکتریایی داخلی ماهیان آب شور و راه های درمان آن را بشناسید

بررسی کامل بیماری های قارچی ماهیان آب شور و نحوه درمان

بیماری حباب گاز Gas Bubble

بیماری حباب گاز یکی دیگر از بیماری های غیرپاتوژنی است. بعضی اوقات ماهی در شرایطی قرار می گیرد که ارگانیسم های بیماری زا مانند باکتری ها، ویروس ها و قارچ ها در محیط وجود ندارند. اما شرایط نامساعدی مانند شرایط نامطلوب آب و مکانیسم های مربوط به آنها موجب بیماری در ماهی می شود که یکی از آنها بیماری حباب گاز است.

بیماری حباب گاز که از بیماری های غیرپاتوژنی مهم در ماهیان است، در شرایطی بروز می کند که آب از گازهای مختلف اشباع شده باشد و این حالت معمولا از هوادهی بیش از حد به آب به وجود می آید.

استفاده از پمپ هوای قوی که با فشار زیاد هوا را به داخل آب انتقال میدهد به ویژه اگر از سنگ هوا با منافذ ریز استفاده شود مانند سنگ هوای چوبی و یا افزایش سریع دمای آب موجب اشباع شدن آب با گاز نیتروژن می شود که می تواند موجب بیماری حباب گاز در ماهی ها شود.

با جذب مستقیم گازهای اشباع شده توسط بافت های ماهی مانند آبشش ها، چشم ها، پوست و باله ها حباب های گاز در این بخش ها تجمع یافته و ماهی را بیمار می کنند. تجمع حباب گاز در بافت آبشش ها بسیار خطرناک است، زیرا تنفس ماهی را دچار اختلال می کند.

خطر دیگر جمع شدن حباب های هوا در رگ ها و انسداد جریان خون است که منجر به مرگ ماهی می شود. افزایش سطح نیتروژن در آب موجود کمبود اکسیژن میشود و ماهی به علت کمبود اکسیژن بلافاصله می میرد. نکته حائز اهمیت آن است که از هوادهی زیاد در آکواریوم جلوگیری کنیم تا از تشکیل و تجمع گازهای محلول در آب و اشباع شدن آنها جلوگیری کنیم و خطر بیماری حباب گاز را تا حد امکان کاهش دهیم.

دقت داشته باشید که با افزایش ناگهانی دمای آب سطح اکسیژن پایین رفته و سطح گازهای دیگر در آب بالا میرود و با تجمع گازهای اشباع شده، سلامتی ماهی ها به خطر می افتد. از آنجا که چگالی آب شور نسبت به آب شیرین بالاتر است، فشردگی و تراکم گازها نیز در آن بیشتر است.

بنابراین خطر تشکیل بیماری حباب گاز در آب شور بیشتر از آب شیرین است. نشانه های بیماری حباب گاز که از بیماری های غیرپاتوژنی است، با تجمع حباب های هوا در اندام های مختلف بروز می کند و در صورتی که عامل ایجاد این حباب ها برطرف شود امکان برگشت وضعیت ماهی به حالت عادی وجود دارد.

بیماری حباب گاز Gas Bubble

بیماری فرسودگی خط جانبی و سر HLLE

بیماری فرسودگی خط جانبی و سر از دیگر بیماری های غیرپاتوژنی ماهیان است. این بیماری بیشتر در آکواریوم بروز می کند و در محیط طبیعت وجود ندارد. علت های زیادی عامل ایجاد کننده ی این بیماری هستند اما مهمترین علت، کمبود ویتامین ها به ویژه ویتامین سی و اسیدهای چرب اشباع نشده است.

عوامل دیگری نیز مانند استرس، سوءتغذیه، پایین بودن کیفیت آب، استفاده زیاد از داروهای حاوی مس و استفاده از ذغال اکتیو در سیستم فیلتراسیون به دلیل جذب مواد معدنی و ضروری موردنیاز ماهی ها، در بروز این بیماری موثر هستند.

نشانه های این بیماری که یکی از بیماری های غیرپاتوژنی است، بصورت ایجاد حفره، رنگ پریدگی و زخم در ناحیه صورت و اطراف چشم و همچنین اطراف خط جانبی ماهی بروز می کنند. خط جانبی ماهی اندام حسی ماهی است که در دو طرف بدن آن از ناحیه سر تا دم امتداد یافته است.

این خط چندان قابل رویت نیست البته در گونه های مختلف، متفاوت است و ماهی به کمک آن حرکت خود در آب را احساس می کند و همچنین موجب می شود ماهی با اشیاء یا سایر موجودات برخورد نکند.

علیرغم برشمردن عوامل اشاره شده به عنوان دلایل ایجاد فرسایش خط جانبی، هنوز فرآیند آن به صورت دقیق مشخص نشده است. مهمترین دلیل اشاره تا به امروز که مورد توافق عموم قرار گرفته است کمبود ویتامین و مواد معدنی در مواد غذایی ماهی هاست و دقیقا به همین دلیل است که اخیرا استفاده از ذغال اکتیو نیز جزء دلایل مهم ایجاد این بیماری شمرده می شود زیرا ذغال اکتیو مواد معدنی و ضروری موردنیاز ماهی را جذب می کند و استفاده ی بلندمدت از آن می تواند مضر باشد.

برخی محققان معتقدند که ذرات و غبار ریز ناشی از ذغال اکتیو به منافذ خط جانبی نفوذ کرده و موجب زخم در این ناحیه می شوند. این بیماری در بلندمدت موجب می شود ماهی رنگ بدن خود را از دست بدهد و گاهی اندام های داخلی بدن آن به دلیل بی رنگ شدن پوست مشخص می شود. همچنین از بین رفتن بافت و استخوان باله ها، تغییر شکل آبشش ها و گاهی اگزوفتالمی از عوارض بعدی این بیماری هستند.

بیماری فرسودگی خط جانبی و سر HLLE

جهت درمان این بیماری باید موارد زیر را رعایت کنید :

• تعویض آب منظم بصورت هفتگی و به میزان 10 درصد از حجم آب آکواریوم
• خارج کردن ذغال اکتیو از سیستم فیلتراسیون
• غنی ساختن غذای ماهی ها با استفاده از مولتی ویتامین و ویتامین سی
• استفاده از وعده های غذایی متنوع به همراه جلبک های دریایی تازه

بیماری اگزوفتالمی یا تورم چشم ماهی Exophthalmia

این بیماری که با تورم یک یا هر دو چشم همراه است، از بیماری های غیرپاتوژنی است که می تواند عوامل بسیار زیادی داشته باشد. زخم های ناشی از درگیری با سایر ماهی ها، کمبود ویتامین آ، تومور، تغذیه ی نامناسب، نور شدید در آکواریوم، حمل و نقل نامناسب ماهی در بازار آکواریوم و در نهایت بیماری های باکتریایی و قارچ های داخلی از جمله عوامل بروز این بیماری به شمار می آیند.

در صورتی که تورم چشم ها با نشانه های سایر بیماری ها همراه باشد دلیل ایجاد آن سایر عوامل بیماری زا خواهد بود. به عنوان مثال اگر تورم چشم ها با لاغری بیش از حد و پوست زبر و سنباده ای همراه باشد عامل ایجاد آن قارچ داخلی است. ولی در غیر این صورت این بیماری کی از بیماری های غیرپاتوژنی است.

برای درمان ماهی در چنین حالتی باید ماهی را با تانک قرنطینه انتقال و درمان بیماری اصلی را شروع کنید. با درمان بیماری اولیه تورم چشم ها نیز برطرف خواهد شد. اما جهت درمان این بیماری که یکی از بیماری های غیرپاتوژنی است، با سایر عوامل ایجاد کننده در ابتدا باید نوع عامل ایجاد کننده را شناسایی نمایید. اگر عامل بیماری کمبود ویتامین باشد با غنی سازی غذای ماهی می توان این بیماری را درمان کرد و یا اگر عامل آن باکتریایی باشد استفاده از آنتی بیوتیک الزامی خواهد بود.

بیماری اگزوفتالمی یا تورم چشم Exophthalmia

اما از آنجا که ممکن است تشخیص عامل اصلی بروز این بیماری در ماهیان بصورت دقیق قابل شناسایی نباشد بنابراین بهتر است درمان را در دو مرحله انجام دهید :

1. در مرحله اول نیازی به جداسازی ماهی از آکواریوم نیست مگر این که ماهی عوارض سایر بیماری ها را نیز به همراه داشته باشد و یا اینکه تورم چشم ها در اثر درگیری با سایر ماهی ها باشد. در این مرحله تعویض 30 درصد از آب آکواریوم جهت ارتقای کیفیت آب و استفاده از غذاهای متنوع و غنی شده با مولتی ویتامین می تواند کافی باشد. در صورتی که تورم چشم ها پس از گذشت 4 روز بهبود نیافت وارد مرحله دوم درمان شوید.
2. در مرحله ی دوم ماهی را از آکواریوم خارج و به تانک قرنطینه انتقال دهید و درمان را با استفاده از یک آنتی بیوتیک مناسب مانند کانامایسین یا تتراسایکلین ادامه دهید. در ابتدا بهتر است از آنتی بیوتیک های خوراکی استفاده کنید و آن را به غذای ماهی بیافزایید اما ممکن است ماهی به دلیل ضعف بینایی ناشی از تورم و یا استرس قادر به تغذیه نباشد در این صورت باید از آنتی بیوتیک هایی که از طریق پوست جذب می شوند مانند سولفات کانامایسین، نئومایسین و ماراسین-2 استفاده کنید. در این مرحله نیز استفاده از مولتی ویتامین را فراموش نکنید.