آشنایی با انواع بیماری ماهی های آکواریومی همراه با آموزش نحوه درمان

بیماری ماهی های آکواریومی در مقایسه با بیماری دام و طیور محدودتر و کمتر می باشند . در این مبحث به بررسی شایع ترین بیماری ماهی های آکواریومی و نحوه جلوگیری از آن می پردازیم.

از آنجا که تعداد عوامل بیماری زا در ماهی ها از جمله ماهیهای آکواریومی نسبتا محدود می باشند، جلوگیری از بیمار شدن ماهیها هم به همان میزان آسان و ساده است.

تجربه نشان داده است که اگر روشهای پیشگیری از بیمار شدن ماهیها توسط صاحب آکواریوم با پرورش دهنده آنها به گونه ای درست و مطلوب اعمال گردد، به خوبی میتوان از مرگ و میر ماهیها جلوگیری کرده و کمتر دچار ناراحتی و ضرر و زیان گردید.

اگر آکواریوم به گونه ای حساب شده آماده گردد و یک هفته پس از راه اندازی آن نسبت به انتخاب و خرید ماهی اقدام شود و ماهی هایی خریداری گردند که هیچگونه علامت بیماری و یا عارضه ای دیگر را نداشته باشند، ماهیها ممکن است سالها بدون بروز بیماری و نیاز به مداوا در آکواریوم زندگی نمایند.

هنگام خرید ماهی های مورد نظر بایستی به عوامل زیر توجه گردد

• ماهی ظاهری سالم داشته باشد و حرکات طبیعی انجام دهد.
• باله ها بصورت گسترده و عادی باشند و حالت تاخورده و جمع شده نداشته باشند.
• لبه باله ها خورده و ساییده شده نباشد.
• ماهی ضمن شنا کردن، بدن خود را به اطراف نمالد.
• روی بدن آن لکه های سفید متمایل به خاکستری یا قرمز وجود نداشته باشد و یا بدن آن به لایه مخاطی پوشیده نباشد.
• روی بدن و در اطراف دهان آلودگی قارچی که به صورت پنبه دیده می شود وجود نداشته باشد. ماهیهای خریداری شده را بایستی حدود 1 هفته در آکواریوم با مخزن مناسبی که کف آن لخت است برای قرنطینه نگه داشت. اگر در این مدت عارضه خاصی از آنها بروز ننماید، ماهیهای قابل معرفی به آکواریوم می باشند.
  اگر از آن به بعد نیاز به خریدن ماهیهای دیگر است، بایستی توجه بیشتری مبذول گردد و در خرید و قرنطیه کردن آنها دقت بیشتری به عمل آید.

انواع بیماری ماهی های آکواریومی

بطور کلی بیماری ماهی های آکواریومی را میتوان در مرحله اول به دو دسته عمده تقسیم بندی نمود:

الف- بیماری ماهی های آکواریومی که توسط عوامل غیرزنده زیست محیطی به وجود می آیند

عوامل ایجاد کننده این بیماری ها عبارتند از:

• نوسان زیاد درجه حرارت آب
• کمبود اکسیژن محلول در آب
• زیاد بودن اکسیژن و وجود حبابهای ریز هوا که توسط هوادهها تولید می شوند.
• بیماریهای حاصله از نوسانات شدید پی اچ آب.
• بیماریهای حاصله از مسمومیت های حاصله از فلزات سنگین
• بیماریهای حاصله از کلر موجود در آب
• بیماریهای حاصله از سوءتغذیه (کمبود یا عدم رشد، چاق شدن، ورم معده، سخت شدن تخم ها و…)

ب- بیماری ماهی های آکواریومی که توسط عوامل زنده به وجود می آیند

• بیماریهای حاصله از انگلهای خارجی
• بیمارهای حاصله از انگلهای داخلی
• بیمارهای حاصله از باکتری ها
• بیمارهای حاصله از ویروسها

بیماری ماهی های آکواریومی حاصله از عوامل غیر زنده زیست محیطی

1- نوسان زیاد درجه حرارت

هرگونه ماهی به حدی از کمترین تا بیشترین درجه حرارت آب سازش یافته است. نوسانات نامتعادل درجه حرارت و افزایش یا کاهش ناجور و غیرتدریجی آن حتی در محدوده ای که ماهی با آن سازش دارد، نقش در بیماری ماهی های آکواریومی دارد.

وقتی ماهی در اثر نوسان زیاد گرمای آب ناراحت و ضعیف می شود، بدن آن آمادگی پذیرش عوامل بیماری زای زنده را پیدا می کند نوسان حرارت نقش در تنفس، تغذیه، تولیدمثل و فعل و انفعالات دیگر فیزیولوژیک را دارد.

برخلاف بسیاری از جانوران و مهره داران دیگر، ماهیها توان درک و سنجش 0.03 درجه سانتیگراد گرما را دارند، بنابراین هنگام جابجایی آنها بایستی دقت بسیار در هم درجه کردن آب به عمل آید.

برای مثال اگر حرارت آب آکواریومی 26 درجه سانتیگراد است و تعدادی ماهی جدید قرنطینه شده آماده انتقال به آکواریوم هستند و در گرمای 24 درجه سانتیگراد قرار دارند، حداقل بایستی حدود 2 ساعت ماهیها در کیسه پلاستیکی اکسیژن دار، روی سطح آب آکواریوم قرار گیرند تا تعادل گرما صورت گیرد و آب آنها هم درجه آب آکواریوم گردد. پس از آن میتوان ماهیها را به آرامی داخل آکواریوم رهاسازی نمود.

نوسان درجه حرارت نقش بسیاری در تولید تخم و تخمریزی دارد و ماهیهای ماده تخم دار، به این نوسان بسیار حساس می باشند. گاهی ممکن است یکی دو درجه کاهش گرما، سبب جلوگیری از تخمریزی گردد. کاهش یا افزایش درجه حرارت در رشدونمو و گسترش عوامل زنده بیماری زا هم نقش بسیار دارند.

2- کمبود اکسیژن در آب آکواریوم

اکسیژن نقش مهمی در سلامت، رشدونمو و رفتار انواع ماهیهای آکواریومی دارد. بدیهی است کمیت و تراکم اکسیژن محلول در آب برای همه ماهیها یکسان نیست و اگر نامنتناسب باشد سبب بیماری ماهی های آکواریومی می شود.

برخی از ماهیها مانند انواع ماهیهای لایبرنت دار (مانند انواع گورامی ها) می توانند کمبود اکسیژن محلول در آب را با گرفتن اکسیژن از هوای بالای آکواریوم تامین نمایند.

اکسیژن آب آکواریوم ها از 2 طریق، یکی تهویه و دیگری توسط گیاهان طبیعی موجود در آن تامین می شود. هنگام شب و در ساعاتی که آکواریوم در تاریکی قرار می گیرد، گیاهان نه تنها نمی توانند به دلیل نبودن نور از طریق فتوسنتز تولید اکسیژن کنند که خود مصرف کننده اکسیژن هم خواهند بود. در چنین شرایطی تنها اکسیژن از طریق هوادهی تامین میگردد.

اگر تراکم اکسیژن در آکواریومی کم شود بسیاری از ماهیها به سطح آب می آیند تا از اکسیژن هوا استفاده نمایند. برخی از ماهیها از جمله ماهیهای طلایی و گورامی ها می توانند به راحتی اکسیژن هوا را بگیرند ولی برخی دیگر از اکسیژن حل شده در سطح آب استفاده می نمایند.

کاهش اکسیژن باعث بهم خوردن تعادل فیزیولوژیک ماهی و تداوم آن باعث مرگ و میر آنها می شود. بچه ماهیها و ماهیهای کوچکتر (از نظر سنی)، حساسیت بیشتری به کمبود اکسیزن نشان میدهند. هرچه آکواریومی تمیزتر باشد، کمبود اکسیژن محلول در آب آن کمتر است.

3- زیاد بودن اکسیژن

زیاد بودن اکسیژن و به زبان دیگر وجود حبابهای ریز هوا که حاصل روش نادرست هوارسانی است، باعث ایجاد بیماری کشنده حباب هوا ((gas bublle disease در ماهیها می شود. بنابراین بایستی در چگونگی تهویه آب آکواریوم دقت کافی به عمل آید تا از ایجاد حبابهای ریز هوا در آب آکواریوم جلوگیری شود.

4- قلیائیت بیش از حد آب

این بیماری زمانی رخ میدهد که پی اچ آب آکواریوم از 9 بالاتر رود. این امر باعث ساییده شدن باله ها و تحریک آبششها می شود. اگر آب دارای کربناتهای ساده باشد و در آکواریوم تراکم برخی گیاهان از جمله گونه ها الودا زیاد باشد، شب هنگام گاز کربنیک حاصله از بازدم ماهیها و گیاهان با کلسیم موجود در آب ترکیب و تولید نوعی آهک می کند که پی اچ آب را بالا می برد. برای جلوگیری از وقوع چنین حالتی، بایستی پی اچ آب مرتب کنترل و نسبت به تعویض بخشی از آن و کاهش گیاهان آکواریوم اقدام گردد.

5- بیماری های ماهی های آکواریومی ناشی از وجود فلزات سنگین در آب

فلزات سنگین از جمله آهن، قلع، مس و روی و برخی فلزات دیگر حتی در تراکمها کم هم باعث ناراحتی ماهیها و در صورت بالا رفتن تراکم آنها در آب و یا در اثر جمع شدن بیشتر از حد آنها در بافتهای چربی در بدن ماهیها در نهایت باعث مرگ و میر آنها خواهد شد. مرگ و میر اکثرا هنگامی رخ میدهد که در اثر کمبود غذا، ماهی مجبور به سوزندان چربی های ذخیره شده در بدن خود گردد.

برای جلوگیری از این مسمویتها و بیماری ها، بایستی از قرار گرفتن هر نوع فلز روباز در داخل آکواریوم خودداری شود.

6- ناراحتی های حاصل از تراکم آمونیوم در آب

آمونیوم که حاصل ریخته شدن ادرار ماهیها در آب و ترشح قسمتی از آن توسط آبششها می باشد، ماده ای بسیار سمی و خطرناک است که اگر تراکم آن از 0.02 میلیگرم در لیتر بیشتر باشد برای ماهیها خطرناک است و اگر این تراکم به 0.2 تا 2 میلیگرم در لیتر برسد، بسته به توان مقاومت گونه، برای آنها کشنده است.

انواعی از باکتریهای موجود در آب مانند باکتریهای نیتروزوموناس و نیتروزوکوکوس می توانند آمونیوم را طی فرآیندهایی به ترکیبات ازته غیرسمی تبدیل نمایند. بخشی از این ترکیبات به وسیله گیاهان از آب گرفته شده و طی فرآیند فتوسنتز، به مواد آلی تبدیل می شوند. اگر تراکم باقی مانده آنها زیاد باشد، ممکن است برای ماهیها مناسب نباشد. بنابراین در چنین شرایطی بایستی قسمتی از آب آکواریوم عوض شود.

7- بیماری ماهی های آکواریومی ناشی از کلر موجود در آب

کلر موجود در آب شهر که از آن برای ضدعفونی و کشتن باکتریهای موجود در آب استفاده می شود نقش زیادی در ناراحت کردن و حتی کشتن ماهیها دارد. میزان کلر موجود در آب لوله کشی شهرها بین 0.2 تا 0.4 میلیگرم در لیتر است.

حد مجاز کلر برای ماهیهای آب شیرین حداکثر 10 میکروگرم در لیتر است که تراکم داده شده در آب لوله کشی شهر بطور میانگین 30 برابر بیشتر از حد مجاز می باشد.

اگرچه این تراکم ممکن است سبب مرگ و میر ماهیهای بزرگتر نشود ولی روی نوزادها و بچه ماهیها ممکن است اثری کشنده داشته باشد.

کلر آب باعث کمرنگ شدن آبششها و سفید یا بی رنگ شدن لبه آنها می شود. هرچه گرمای آب کمتر باشد لکر بیشتر در آب مانده و صدمات بیشتری به ماهیها میزند. برعکس هرچه درجه حرارت آب برای نگهداری ماهیها بیشتر باشد، لکر زودتر متصاد شده و اثرات سوء کمتری روی ماهیها دارد.

برای جلوگیری از اثرات سوءکلر روی ماهیها، آب لوله کشی شهر بایستی 48 ساعت در ظرف روباز بماند تا کلر آن متصاد شود. میتوان از داروی تیوسولفات سدیوم برای از بین بردن سریعتر کلر استفاده نمود. این دارو بصورت قرص و یا محلول در آکواریوم فروشی ها عرضه می شود.

8- بیماری های ناشی از سوءتغذیه

شاید بسیاری از بیماری های شناخته شده و یا ناشناخته ماهیها در اثر سوءتغذیه ایجاد شوند. منظور از سوءتغذیه، دادن غذاهای زیادی و کثیف کردن آکواریوم، دادن غذاهای نامناسب، دادن غذاهایی با کمبود پروتئین، چربی، مواد معدنی وویتامینها و یا دادن غذاهای خوب مانده که در طول دوره نگهداری و یا در شرایط بد نگهداری ارزشهای خود را از دست داده اند می باشد.

ضمن این که همواره به ماهیها باتوجه به رفتار و نوع تغذیه آنها بایستی غذای مناسب داده شود، هرگز نباید به آنها بیشتر از حد غذا داده شود. کمی گرسنه نگه داشتن ماهیها، بهتر از سیر کردن بیش از حد آنهاست.

غذای زیادی و ناسالم باعث چاق شدند بیش از حد، بیماری ورم معده، جمع شدن چربی دور قلب، داخل کبد، روی کلیه ها و اطراف اعضاء داخلی بدن و در نتیجه ایجاد اختلال در کار آنها می شود.بعلاوه تغذیه بد نقش در کاهش قدرت تولیدمثلی و در پاره ای موارد توقف تولیدمثل در آنها دارد.

کمبود ویتامینها و برخی از موادمعدنی ممکن است باعث محدود شدن رشدونمو ماهیها و تغییر در فعل و انفعالات فیزیولوژیک از جمله تولیدمثل آنها گردد.

بیماری های ماهی آکواریومی حاصله از عوامل بیماری زای زنده

باوجود این که تعداد بیماری ماهی های آکواریومی خیلی بیشتر از تعداد و انواع داده شده در این بخش می باشد. باوجود این سعی گردیده تا عمده ترین بیماری هایی را که بیشتر آکواریوم دارها با آنها مواجه می باشند، به گونه ای خیلی خلاصه و ساده با راه حل معالجه آنها ارائه گردند.

1- قارچ ساپرولگنیا Saprolegnia

قارچ ساپرولگنیا سبب ایجاد بیماری ماهی های آکواریومی میشود. این قارچ انگل خارجی تخم و ماهیهای بزرگتر می باشد. نکته قابل توجه این که اسپور این قارچ در همه جا وجود دارد و تا زمانی که روی سطح تخم و یا روی سطح بدن ماهی خراشی ولو خیلی ریز ایجاد نشده باشد، تخم و یا اسپور آن نمی تواند روی سطح سالم تخم و یا بدن ماهی رشد نماید.

رویش آن همانند تارهای پنبه روی یک یا چند نقطه بدن و یا تخم است. در مواقعی که ضربه ای به بدن ماهی وارد شده باشد امکان رشد این قارچ در محل ضرب دیده وجود دارد.

برای پیشگیری از بروز آلودگی قارچی بایستی تاحد امکان سعی شود که بدن ماهی و یا سطح تخمهای ماهی مولد در فصل تخمریزی ضربه نبیند و یا خراش برندارد. برای مداوای آن در ماهیها میتوان محل آلوده را با محلول 5 درصد بلودومتیل و با استفاده از یک گوش پاک کن بصورت رنگ آمیزی آغشته نمود.

پس از آن بایستی تمام آب آکواریوم را با یک گرم دی کرمات پتاسیم در هر 35 لیتر آب ضدعفونی نمود. پس از اتمام کامل مداوا در طول یک هفته، بایستی کل آب آکواریوم عوض شود.

قارچ ساپرولگنیا

2- لکه سفید یا Ich

این بیماری که یکی از بیماری ماهی های آکواریومی است، بصورت نمک خشک پاشیده روی بدن و باله های ماهی دیده می شود. عامل ایجاد آن انگلی به نام Ichthyophthirius multifiliis است.

بیماری بصورت لکه های سفید کوچکی به اندازه سر سنجاق ته گرد ظاهر می شود. ماهی آلوده شده تنبل و کم حرکت شده و باله های آن بسته می شوند. انگل از گلبول های قرمز خون ماهی تغذیه می کند. هرچه گلبول های قرمز ماهی کمتر شوند، مرگ آن زودتر فرا میرسد.

مداوای آن تاحدودی آسان است تا زمانی که انگل روی بددن ماهی قرار دارد از بین بردن آن غیرممکن است. وقتی درجه حرارت آب بالا میرود، انگل برای تولیدمثل ماهی را ترک می کند. در آن وقت به راحتی میتوان آن را از بین برد. دو روش مناسب برای از بین بردن آن ارائه می شود که یکی استفاده از دارو و دیگری بالابردن درجه حرارت آب است.

داروی مناسب برای از بین بردن این انگل هیدروکلروکی نین است که بایستی به میزان 110 میلیگرم به ازاء هر 10 لیتر آب، هماره با 10 قاشق چایخوری نمک طعام ریخته و ماهیهای آلودگ در آن حمام داده شوند. مداوا بایستی تا جدا شدن انگلها از روی بدن ماهی ادامه یابد.

روش دیگر، بالا بردن گرمای آب آکواریوم و رساندن آن به 30 درجه سانتیگراد است. ماهیها بایستی در این گرما به مدت 10 روز نگهداری شوند. در طول این مدت کلیه انگلها و نوزادهای آنها از بین میروند.

در مواردی ممکن است به هر دلیل، همه انگلها از بین نروند، بایستی یک هفته بعد دوباره حرارت آب به 30 درجه سانتیگراد افزایش و 10 روز بعد دوباره به حدل معمول کاهش یابد. این روش بسیار ساده آسان، کم هزینه و پربازده است.

بیماری لکه سفید

بیماری لکه سفید

2- بیماری مخملک

عامل اصلی ایجاد این بیماری که تاحد زیادی شباهت به بیماری لکه سفید دارد ولی لکه ها یا دانه های آن خیلی ریزتر هستند. انگلی با نام علمی Oodinium limneticum است که عمدتا انگل پوست ماهیهاست ولی در آبششها و گاهی هم در روده آنها دیده می شود. ظاهر انگل روی بدن ماهی، مشابه پودری است که روی پوست ماهی پاشیده شده است.

برای مداوای آن میتوان از محلول بلودومتیل 5 درصد استفاده نمود. برای این منظور بایستی در هر 10 لیتر آب آکواریوم 5 قطره محلول بلودومتیل ریخته شود و آکواریوم در تاریکی مطلق نگهداری گردد. گیاهان داخل آکواریوم هم بایستی بیرون آورده شده و استریل شوند. در غیراینصورت بایستی دور ریخته شوند. اگر آکری فلاوین در دست است، میتوان به همان میزان که برای بلودومتیل گفته شده از این دارو هم به آب اضافه شود تا مداوا بهتر صورت گیرد. مداوا بایستی به مدت 5 روز ادامه یابد، سه روز بعد بایستی آب آکواریوم کلا عوض شود و مداوا به همان صورت تکرار یابد.

گونه ای اُاُدی نیوم به نام علمی Oodinium

ماهی آلوده به بیماری مخملک

4- بیماری پوست مخاطی یا لزج

این بیماری که به آن Slimy skin disease گفته می شود به وسیله انگلهای Costia necatrix و یا Chilodonella cyprinid ایجاد می شود. روی بدن ماهی آلوده ماده ای مخاطی و لزج ترشح می شود. ماهی کم کم رنگ خود را از دست میدهد و هرچه ترشح و تجمع مخاط روی بدن آن بیشتر شود، کمرنگتر می شود.

بهترین روش برای مداوای آن حمام آب نمک به غلظت 25 گرم در لیتر به مدت 30 دقیقه و تکرار آن 48 ساعت بعد و ادامه تکرار هر 2 روز یکبار آن تا برطرف شدن کامل مخاط روی بدن می باشد. اگر مداوا با نمک طعام جواب مناسب نداد بایستی با استفاده از حمام هیدروکلرور کی نین به میزان 250 میلیگرم در هر 10 لیتر آب تا از بین رفتن کامل مخاط لزج روی بدن مداوا را انجام داد. اگر این مداوا هم جواب نداد، میتوان از یک حمام 15 دقیقه ای 4.5 میلیمتر فرمالین در 10 لیتر آب استفاده نمود.

5- انگل لرنه آ یا کرم لنگرانداز Anchor worm

اگرچه به این انگل اصطلاحا کرم گفته می شود، باوجود این در واقع نوعی سخت پوست است که در صورت آلوده کردن بدن ماهی، لکه های سفید زیادی بصورت پیچیده و فرورفته در بدن ماهی به وجود می آورد. گاهی تراکم آن در یک ماهی زیاد است و ممکن است وجهه­ی بازاری آن را کم کند.

برای مداوای آن بایستی با یک سوزن تمیز نوک تیز، انگل از بدن ماهی بیرون آورده شود و جای آن با مرکور کروم ضدعفونی شود.

6- کرم های انگل نوک پهن

این کرمها که جزء رده ترماتودها و راسته Monogenea می باشند، شامل کرمهای Dactylogyrus و Gyrodactylus می باشند. در مقایسه با خیلی از انگلهای دیگر، باتوجه به اینکه همواره نیاز به میزبان خاصی دارند، کمتر ممکن است انگل خیلی از ماهیهای آکواریومی شوند ولی برعکس در سیستم ماهیهای پرورشی خوراکی، گاهی به فراوانی دیده می شوند.

انگل داکتیلوجیروس Dactylogyrus vastator

انگل جیروداکتیلوس Gyrodactylus elegans

ماهی آلوده به این انگل کم کم رنگ خود را از دست میدهد و بطور مرتب کمرنگتر می شود.

باله ها بصورت بسته در می آیند. پوست لزج شده و لکه های خونی در بدن و پایه باله ظاهر می شوند. تنفس ماهی تند می شود.

برای مداوای آنها میتوان از حمام فرمالین 1:4000 تا حصول شرایط طبیعی در ماهی و بازگشت حالت تنفس به روش معمول استفاده نمود. در صورت لزوم بایستی مداوا را یک روز در میان و 2 بار تکرار نمود.

7- کرمهای روده ای

یکی از عمده ترین این کرمهای انگلی کرمی از جنس Camallanus است که در انتهای روده بزرگ برخی از ماهیها زندگی می کند و وقتی ماهی حرکت نمی کند، ممکن است چندمیلیمتر از بدن خود را از مخرج ماهی خارج کند ولی به محض این که ماهی حرکت می کند خود را به داخل می برد. این انگل بیشتر در ماهیهای زنده زا دیده می شود.

برای مداوای آن میتوان از داروی پی پرازین ((piperazine به میزان2 5 میلیگرم در هر 10 گرم غذا به مدت یک هفته استفاده نمود. داروهای دارای تری کلروفون ((Trichlorophon هم نقش موثری در از بین بردن این انگل دارند.

8- قارچ های داخلی ماهی های آکواریومی Ichthyophonus

در گذشته عامل این بیماری را اپکتیوسپوریدیوم Ichthyosporidium میدانستند. این بیماری شاید یکی از بدترین، خطرناکترین و کشنده ترین بیماریهای ماهیهای آکواریومی باشد که در خیلی موارد 50 تا 60 درصد از کل مرگ و میرهای آکواریومی را تشکیل میدهد. این قارچ عمدتا عضلات و سایر بافتهای ماهی از جمله کلیه ها، کبد، غدد، تولیدمثلی، پوست، چشم ها و آبششها را آلوده می کند و ممکن است مغز را نیز آلوده سازد.

علائم بالینی و شناخت آن گوناگون است. بهترین کار بررسی میکروسکوپی بافتهای آلوده شده و مشاهده قارچ کروی شکل سیاه متمایل به قهوه ای است که اندازه آن حدود 0.3 میلیمتر است.

کیستهای قارچ ایکتیوفونوس در ماهی بتا که تا حد زیادی بزرگ شده است.

از علائم عمده بالینی این بیماری میتوان سخت شدن یا از بین رفتن باله ها، ایجاد غده، تاول یا برآمدگی در پوست و گاهی در سر، برجسته شدن یا بیرون آمدن چشم از حدقه، لاغر شدن تدریجی ماهی، تیره شدن رنگ، گرفتن اکسیژن از سطح آب و چرخش به دور خود را نام برد.

بعلاوه ممکن است در تخمدان ماهی که در خیلی از موارد اولین عضوی است که آلوده می شود، دانه های قبه مانند زرد متمایل به سفید به اندازه سر سوزن ته گرد به وجود آید که در صورت مردن ماهی و تشریح آن، این دانه ها ممکن است علائم بیماری سل را نشان دهند و در گذشته هم خیلی از پژوهشگران آن را بیماری سل میدانستند.

ماهی آلوده به بیماری ایکتیوفونوس

عامل ایجاد بیماری ممکن است از تاول های باز شده بدن، مدفوع و نیز آبششها وارد آب شود و ماهیهای سالم را نیز آلوده سازد. غذای آلوده هم می تواند نقش موثری در سرایت بیماری داشته باشد. ماهی آلوده ممکن است بتواند ماهها زنده بماند.

متاسفانه تاکنون هیچگونه داروی مناسبی برای مبارزه با آن شناخته نشده است. اگرچه در برخی موارد، حمام بلودومتیل و نمک در حد مقاومت ماهی، 1 تا 2 قاشق غذاخوری در هر 20 لیتر آب ممکن است موثر باشد. در هر صورت بهترین راه مبارزه و پیشگیری این بیماری، معدوم کردن ماهی یا ماهی آلوده و ضدعفونی کامل آکواریوم یا حوضچه های پرورش ماهیهای زینتی می باشد.

9- بیماری هگزامیتا Hexamita

عامل مولد این بیماری که معمولا ایجاد سوراخ در سر ماهی هاست، نوعی تک سلولی فلاژل دار کوچک به طول تقریبی 7 تا 13 میکرون است که دارای 6 تاژک در جلو و 2 تاژک در عقب می باشد.

اکثرا انگل کیسه صفرا و روده است. معمولا تا زمانی که در روده است و حتی تراکم میلیونی دارد، خطر چندانی ندارد ولی اگر از روده به اعضاء دیگر بدن برود، ممکن است ایجاد مرگ و میر نماید.

ماهی آلوده به بیماری هگزامیتا

برای مداوای آن میتوان از داروی مترونیدازول استفاده نمود ولی مداوا با داروی فلاژیل ((flagyl موثرتر است. برای این منظور بایستی به ازاء هر 50 لیتر آب آکواریوم، 550 میلیگرم فلاژیل اضافه شود. پس از آن بایستی یک روز در میان، 25 درصد آب آکواریوم عوض شود و به همان میزان فلاژیل اضافه گردد.

علاوه بر مداوای خارجی، بایستی از فلاژیل خوردنی 1 درصد هم استفاده شود. این دارو به غذای ماهی اضافه می شود و بایستی همراه با مداوای خارجی به مدت 7 روز ادامه یابد تا بیماری ریشه کن شود.

10- بیماری های باکتریایی آبشش ها

در ماهیها چندنوع بیماری در آبششها وجود دارد که بصورت جامع به آن بیماری باکتریایی آبششها گفته شده است. این بیماری توسط انواعی از میکزوباکتریاها ((Myxobacteria و عمدتا در هچری ها یا محلهای تکثیر و نیز در محلهای عمده فروشی ماهیهای زینتی ایجاد می شود. از علائم بالینی آن پژمرده شدن و خواب آلودگی ماهی و غذانخوردن آن است. روی آبشش ها مقداری مخاط تولید می شود و کم کم میزان آن افزایش می یابد. در صورت پیشرفت بیماری، ممکن است روی سر هم مخاط دیده شود.

برای مداوای آن بایستی از آنتی بیوتیکی استفاده شود که دارای طیفی وسیع است. حمام طولانی به مدت یک هفته در تراکم 250 میلیگرم آنتی بیوتیک در هر 25 لیتر آب آکواریوم موثر می باشد. از آنتی بیوتریک های اکسی تتراسیکلین و ترامایسین برای این منظور میتوان استفاده نمود.

11- پوسیدگی باله ها و بدن

این بیماری که در آن باله ها و بدن پوسیدگی حاصل می کنند، توسط گروهی از آغازیان (Protozoans) مانند گونه های تریکودینا ((Trichodina ایجاد می شود. تشخیص آن از روی لکه های وصله مانند و نامنظم متمایل به سفیدی که روی سر و پشت ماهی آلوده ظاهر می شود، عملی می باشد. وقتی آبششها به شدت آلوده می شوند تنفس تند می شود و ماهی به سطح آب برای گرفتن هوا و تامین اکسیژن می آید. پوسیدگی باله ها ممکن است تا حد ناپدید شدن آنها ادامه یابد.

برای مداوای آن بایستی به همه ماهیهای آکواریوم و یا مخزنی که ماهی آلوده در آن است حمام آب نمک 3 درصد (30 گرم در لیتر) داده شود تا وقتی که ماهیها به حالت آرامش برگردند. بدیهی است ابتدا بایستی روی یکی دو ماهی برای آزمایش زمان ماندگاری در آب نمک آزمایش شود. سپس مداوا برای همه آنها اعمال گردد. انواع گربه ماهیهای آلوده را میتوان در محلول 120 میلیگرم کریستال کی نین ((quinine در هر 5 لیتر آب تا حصول آرامش حمام داد. سپس بایستی کل آکواریوم به مدت 24 ساعت با آب نمک غلیظ ضدعفونی شود.

12- بیماری پوسیدگی دم و باله ماهی های آکواریومی

این بیماری بین کارشناسان و متخصصین بیماریهای ماهی، نامهای گوناگونی دارد. از آن جمله میتوان به نامهای بیماری مولی سیاه، بیماری قارچی پوست و بیماری قارچی دهان اشاره نمود. اگرچه ظاهرا آن شباهت به بیماریهای قارچی دارد، ولی عامل ایجاد آن قارچ نیست.

پوسیدگی دم و باله

این بیماری توسط باکتریهای مخاطی و لجن از جمله Flexobacter columnaris ایجاد می شود و عمدتا ماهیهای زنده زا را آلوده می سازد. در ابتدای تاول های سطحی با رنگ آبی متمایل به سفید در اطراف دهان و روی سطح باله ها و بدن به وجود می آید. با پیشرفت بیماری و افزایش باکتریها، در روی بدن خطوط های سفید نخ مانندی ظاهر می شود.

وقتی پوست ماهی آلوده می شود، فلس ها روی قسمت آلوده می افتند. در مواقعی که آلودگی شدید می شود، چند لکه وصله مانند موکوس مانند روی بدن ماهی را می پوشانند. باله ها بسته و سائیده می شوند و ماهی ضعیف شده و شروع به لرزیدن می کند ودر نهایت می میرد. هرچه زودتر بیماری مورد توجه و مداوا قرار گیرد، بهبودی زودتر و بهتر حاصل می شود. تعویض آب در خیلی موارد ممکن است باعث ضعیف شدن و کاهش مقاومت ماهی در مقابل آلوده شدن به این باکتریها باشد.

داروی مناسب برای مداوای آن فوراناس ((Furanace به میزان 5 میلیگرم به ازاء هر 50 لیتر آب آکواریوم است. اثر دارو در آب پس از 3 روز از بین میرود. مداوا بایستی هر 3 روز یکبار و کلاً 3 مرتبه در عرض 9 روز ادامه یابد. هربار بایستی پیش از دادن دارو، قسمت عمده ای از آب آکواریوم عوض شود.

13- بیماری سل ماهی Tuberculosis

بیماری سل ماهیها توسط باکتریهای جنس مایکوباکتریوم ((Mycobacterium ایجاد می شود که نزدیکی زیادی با عامل ایجاد سل در انسان دارند. این بیماری اگرچه در طبیعت بین ماهیها خیلی نایاب است ولی در آکواریوم گسترش زیاد دارد.

جالب توجه این که در اکثر ماهیها، در بسیاری از موارد بیماری کشنده ای به حساب نمی آید. اسپورهای باکتری در بدن ماهی بصورت دانه های گره مانند کپسول شده در می آید و تا وقتی که شرایط زیست برای ماهی مناسب می باشد بصورت تمون می ماند.

اگر ماهی به هر دلیل ضعیف شود که عامل آن ممکن است تغییرات ویژگیهای آب و یا بیماری باشد، گرهها شکافته می شوند و باکتریهای حاصله رشدونمو کرده، اثرات بیماری ظاهر می شوند و سرانجام باعث مرگ ماهی می شوند.

کج شدن ستون فقرات ماهی آلوده به بیماری سل

علائم بالینی آن از دست دادن اشتها، تنبلی، لاغری پیشرونده و در نهایت مرگ و میر است. در ماهی تترا ایجاد لکه های زرد در پایه ساقه دمی، علامت اصلی این بیماری است.

مداوای آن در ماهیها، همانند مداوای بیماری سل در انسان است. داروهای لازم را معمولا آکواریوم فروشیها ندارند و بایستی از رودخانه ها و یا داروخانه های دامپزشکی تهیه گردند. انواع داروهای ایزونیازید ((isoniyazid و ریفامین ((rifampin هر دو برای مداوای این بیماری در ماهیها موثر هستند. ایزونیازید بایستی به میزان 250 میلیگرم به ازاء هر 5 لیتر آب آکواریوم ریخته شود و مداوا یک ماه و ترجیحا دو ماه ادامه یابد.

مداوا را میتوان از راه اضافه کردن ریفامین به غذا هم سرعت بخشید. اگر به غذای ماهی که از جگر گوساله و سریال چاودار درست شده است (عمادیف 1387) به هر 300 گرم آن 50 میلیگرم ریفامین اضافه می شود و غذا منجمد گردد و روزانه به ماهی بیمار داده شود، بیماری سریعتر برطرف می شود. از آنجا که امکان سرایت بیماری سل از ماهی به انسان وجود دارد، بایستی هنگام کار با آکواریوم محتوی ماهی مسئول، دقت کافی به عمل آید تا بریدگی و زخم در دست وجود نداشته باشد.

14- بیرون زدگی چشم ماهی Exophthalmia

عوامل گوناگونی ممکن است باعث بیرون زدگی چشم ماهی که یکی از بیماری ماهی های آکواریومی است، گردند که می توانند شامل صدمات مکانیکی، ویژگیهای شیمیایی آب، سل ماهی، کمبود برخی مواد معدنی و یتامین ها و غیره باشند. باتوجه به زیاد بودن عوامل ایجادکننده، مداوای بیماری تاحدودی سخت است، مگر اینکه عامل موثر در به وجود آمدن بیماری شناخته شده باشد.

گاهی بیرون زدگی چشم در حدی است که بیننده فکر می کند چیزی از داخل چشم باعث بیرون زدگی آن شده است. در مواردی که مواد اولیه غذایی یا باکتریها نقش در ایجاد این بیماری ماهی های آکواریومی دارند، معمولا هر دو چشم بیرون زده می شوند ولی گاهی هم ممکن است بیماری تنها در یک چشم دیده شود.

باتوجه به چندگانگی عوامل موثر در بیماری، مداوای آن چندان ساده نیست و تاکنون داروی موثری برای معالجه آن شناخته نشده است.

باکتری ایجادکننده بیماری بیرون زدگی چشم احتمالا گونه ای از جمس پسودوموناس به نام علمی Pesudomonas است که تاکنون برای مداوای آن هم دارو یا آنتی بیوتیکی شناخته نشده است.

علاوه بر این باکتری، ممکن است باکتری های ایکتیوفونوس هم در بروز این بیماری نقش داشته باشند. گاهی این باکتری ها ممکن است تولید حباب هوا در چشم ماهی نمایند که با دقت میتوان آن را تشخیص داد. در هرحال برای مداوای آن هم دارویی مشخص نشده است. بهترین کار این است که ماهی که دچار این بیماری شده است از آکواریوم خارج و معدوم گردد.

15- استسقاء یا آب آوردن شکم Dropsy

عوامل مختلی ممکن است نقش در آب آوردگی شکم داشته باشند. این بیماری یکی از بیماری ماهی های آکواریومی است. در برخی از ماهیها این بیماری ممکن است عامل ویروسی داشته باشد که معمولا بعداز آلودگی باکتریایی، ماهی را آلوده می سازد.

بطور قاطع نمیتوان گفت که در ماهیهای آکواریومی چه عاملی نقش عمده را در بروز این بیماری دارد. علامت بالینی آن بزرگ شدن شکم و بلند شدن فلسها می باشند. عامل اصلی مولد این بیماری در ماهیهای آکواریومی پسودوموناس پونکتاتا ((Pseudomonas punctate است.

برای مداوای آن میتوان از انواعی از آنتی بیوتیکها مانند پنی سیلین و اورومایسین بصورت حمام استفاده نمود. اورومایسین را میتوان به میزان 250 تا 500 میلیگرم در 5 لیتر آب حل نمود و ماهی را تا حصول حالت مناسب در آن نگه داشت.

آب آوردگی شکم Dropsy

16-بیماری بیرون زدگی فلس ها Scale protrusion

این بیماری که یکی از بیماری ماهی های آکواریومی است، به وسیله باکتریهای Bacterium lipidorthosae و Vibrio piscuim ایجاد می شود، گهگاه در ماهیهای آکواریومی آب شیرین دیده می شود. در ماهی آلوده، همه فلسهای بدن شروع به بلند شدن کرده و بیرون زده می شوند.

ماهی بیمار حرکت کند دارد و دفعات تنفس آن زیاد می شود. دم آن حالت فلجی پیدا می کند و ماهی اکثرا در مجاورت سطح آب می ماند.

معالجه این بیماری ماهی های آکواریومی بایستی بلافاصله پس از آغاز ماندن ماهی در سطح آب شروع شود. مداوا را میتوان با حمام تتراسیکلین به نسبت 60 میلیگرم در هر لیتر آب انجام داد ولی ممکن است موثر نباشد.

اگر معالجه با تتراسیکلین جواب مناسب نداد میتوان در هر لیتر آب آکواریوم 150 میلیگرم کریستال دی کرمات پتاسیم و 2 قاشق چایخوری نمک اضافه کرد و مداوا را به مدت دو هفته ادامه داد. پس از آن بایستی آب آکواریوم کاملا عوض شود.

17- بیماری ناجور شدن یا خال خالی شدن پوست

عامل اصلی ایجاد این بیماری که یکی از بیماری ماهی های آکواریومی است، باکتری پسودوموناس فلورسنس Peseudomonas fluorescens است. علامت بالینی آن ایجاد لکه های متمایل به سفید و یا خونین روی بدن ماهی و باله های آن می باشد.

برای مداوای این بیماری ماهی های آکواریومی داروی مناسبی شناخته نشده است. باکتری پسودوموناس می تواند در محیطی که آنتی بیوتیک در آن است زنده بماند. گورامی ها و سایر ماهیهای لابیرنت دار، بیشترین ماهیهایی هستند که به این بیماری مبتلا می شوند. برای مداوای گورامی های بیمار، درجه حرارت بالا (32 درجه سانتیگراد) و حمام آب نمک 5 درصد برای 2 ساعت مناسب می باشد.

18- پلیستوفورا یا بیماری ماهی های نئونی

عامل ایجاد این بیماری که از بیماری ماهی های آکواریومی است، پلیستوفورا هایفسوبرایکون ((Plistophora hyphessobryconis  است که نوعی تک یاخته اسپوردار است. این انگل علاوه بر ماهی تترای نئون، گونه های نزدیک به آن را هم آلوده می سازد. انگل در مواردی که بین تارهای عضلانی دیده می شود دارای شکل کروی است و قطر آن حدود 30 میکرون است و گاهی در دسته های 30تایی دیده می شوند.

اگر این انگل پاره شود، داخل آن پر از اسپورهای ریزی است که قطر آنها 5 میکرون است. پس از ترکیده شدن انگل، اسپورها خارج می شوند و به بخشهای دیگر بدن سرایت کرده و آنها را آلوده می سازند.

عامل مولد بیماری ممکن است از بدن ماهی وارد آب شده و از راه دستگاه گوارش، وارد بدن ماهی سالم شده و آن را آلوده سازد. ممکن است تخمدان ماهی نیز آلوده گردد. امکان جابجایی انگل از طریق حمل و نقل به ویژه حمل و نقل انواع ماهی تترا هم وجود دارد.

در ماهی تترای نئون آلوده ابتدا بدن کمرنگ می شود و در ناحیه دمی و پشت ماهی لکه های روشن یا سفید ظاهر شده و ممکن است نوار قرمز روی بدن آن کلا ناپدید شود.

ماهی آلوده اگر در شرایط نامناسب نگهداری شود، زخمهای روی بدن آن ممکن است از پوششی کپسول مانند احاطه گردد و ماهی در چنین حالتی ممکن است مدتها به حیات خود ادامه دهد. در شرایط ناسب، پی اچپ بین 5 تا 6 و آب نرم فاقد کلسیم زیادی، عامل بیماری نمی تواند دوام پیدا کند.

در شرایط آب سخت و قلیایی، دوام و ازدیاد عامل بیماری بیشتر می شود. برای مداوای این بیماری، تاکنون داروی خوب و مناسبی شناخته نشده است.

19- بیماری های ویروسی

ویروسها میکروبهای بسیار ریزی هستند که اندازه آنها کمتر از 0.3 میکرون است. این عوامل بیماری زا، درون سلولهای زنده زندگی می کنند و امکان کشت آنها به گونه ای که برای باکتریها انجام می شود وجود ندارد و تنها میتوان آنها را درون سلولهای زنده کشت داد.

بیماری های ویروسی یکی از بیماری ماهی های آکواریومی هستند. به دلیل اندازه خیلی ریز، امکان دیدن آنها با میکروسکوپهای معمولی وجود ندارد و حتما بایستی آنها را با میکروسکوپهای الکترونیک مشاهده نمود. امکان جداسازی آنها از باکتریها با روش فیلتر کردن مخصوص وجود دارد.

عمده ترین ویروس های بیماری زا برای بیماری ماهی های آکواریومی

1. ویروس های لیفموسیس تیس Lymphocystis Virus این ویروس در برخی از خانوادههای ماهیها بیماری ایجاد می کند.
2. ویروس VHS- این ویروس ایجاد بیماری خونریزی عفونی ویروسی می کند. در برخی از گونه های ماهیهای آکواریومی دیده می شود.
3. ویروس IPN-این ویروس باعث سیاه شدن پانکراس می شود.
4. ویروس Papilloma- این ویروس سبب ایجاد تومورهای گل کلمی شکل در ماهیها می شود.

اگرجه انواع دیگری از بیماری های ویروسی در ماهیهای شناخته شده است. با وجود این در ماهیهای آکواریومی کار کمتری صورت گرفته است. تعداد کمی از ویروس های بیماری زا در ماهیها شناخته شده اند که میتوان گفت تقریبا همه آنها از ماهیهای تجارتی به ماهیهای زینتی سرایت نموده اند.

اولین ویروسی که در ماهیهای زینتی شناسایی گردید، ویروس مولد بیماری لیفموسیس تیس ((Limphocystis بود. این ویروس و سایر ویروسها، نه شامل قوانین جانورشناسی و نه نامگذاری گیاهی می باشند.

این بیماری حدود 90 سال است که به دلیل اثرات عجیبی که روی سلول زنده میگذارد، شناسایی گردیده است. سلولی که آلوده می شود گاهی ممکن است حجم آن تا 100.000 برابر افزایش یابد. پس از آن زخمهایی ایجاد می شود که ساختار و بافتی شبیه تمشک دارد. این ساختار به دلیل آلوده شدن چندین سلول مجاور هم ایجاد می شود.

بیماری لیمفوسیس تیس با برجستگی های تمشک مانند در نوعی ماهی

این ویروس اولین بار در ماهی سیکلید Cichlasoma synspilum در گوآتمالا پیدا شد. بدون شک وقتی ویروسی در یک ماهی ایجاد بیماری می کند، میتواند ماهیهای دیگر را نیز بیمار کند. آکواریوم دارها بایستی مواظب ایجاد این برجستگی ها در سطح بدن ماهیهای خود باشند.

تاکنون داروی مناسبی برای مداوای بیماریهای ویروسی شناسایی نگردیده است. سلولهای غیرآلوده هم ممکن است دارای ویروس باشند ولی هنوز شرایطی برای نشو و نمای آن ایجاد نگردیده است. به هرحال بایستی در نظر داشت که بیماریهای ویروسی را نمیتوان با دارو مداوا نمود و فقط بایستی با کنترلهای بهداشتی، از آلوده شدن ماهیها جلوگیری نمود.