همه چیز در مورد ماهی اسکار ; رفتار و ویژگی ها

ماهی اسکار Astronotus ocellatu که در برخی مناطق به آن طاوس ماهی و یا سیکلید مخملی هم گفته می شود، ماهی اسکار Astronotus ocellatu یکی از مهمترین ماهیان زینتی آکواریومی است که از 60 سال پیش مورد توجه علاقمندان به نگهداری ماهیان زیتی قرار گرفته است. در ادامه به بررسی ویژگی های آن می پردازیم.

ماهی اسکار Astronotus ocellatu

به درستی معلوم نیست که چرا این ماهی را اسکار نامیده اند. شاید کسی که اولین بار آن را وارد دنیای آکواریوم کرده، این نام را به آن داده است، همانطور که در خوزستان و بخصوص در منطقه شوشتر ماهی کپور نقره ای را علیرغم اسم شناخته شده آن قزل می گویند و یا اینکه در خیلی بازارهای ماهی فروشی، همین ماهی را آزاد پرورشی می نامند.

شاید هم در یکی از مناطق آمریکای جنوبی که این ماهی بومی آن است، آن را اسکار می نامند. به هر حال، وجه تسمیه آن به نام طاووس ماهی به دلیل خال گرد چشم مانندی است که در ناحیه دمی و گاهی زیر باله پشتی آن وجود دارد.

اسم علمی این ماهی را کویه در دهه اول قرن نوزده Lebotes ocellatus گذاشت که بعدها تبدیل به Astronotus ocellatus شد. معنی تحت الفظی اسم علمی آن ماهی است که دارای یک خال چشم مانند است.

ماهی نر و ماده اسکار

این ماهی جزء خانواده سیکلیده است که منحصرا در آبهای شیرین زندگی می کند و بومی آفریقا- آمریکا  و تا حدودی آسیا می باشد.

شاید اسکار ماهی آکواریومی چندان زیبایی نباشد، ولی به دلایل زیادی مورد توجه علاقمندان نگهداری ماهیهای آکواریومی قرار دارد. اسکار ماهی است بسیار کنجکاو و به خوبی فردی را که به آن غذا میدهد می شناسد. تاحدودی هم دست آموز است.

یک جفت اسکار که من چند سال پیش در دفتر کارم داشتم، عادت کرده بودند که غذای خود را در فاصله 15 تا 20 سانتیمتری بالای آب از دست من بگیرند. به ندرت غذا را از دست همکاران یا کسان دیگر می گرفتند. به هر حال در مقایسه با سایر ماهیهای آکواریومی، میتوان گفت که واقعا اسکارها میدانند که چکار می کنند.

یادداشت هایی حاکی از آموزش اسکارها برای گرفتن غذا پس از به صدا درآوردن یک زنگ در نقطه مشخصی از یک آکواریوم بزرگ و یا پنهان کردن غذا در گوشه ای از یک حوضچه یا استخر کوچک، به صدا درآوردن زنگ و عکس العمل اسکار برای رفتن و خوردن غذا در دست است. همچنین اسکارها را همانند سگها میتوان با دست نوازش داد.

کاری که پس از آموختن، از آن خیلی خوششان می آید. آنچه که مسلم است اسکارها به راحتی صاحب اصلی خود را از سایرین تشخیص میدهند. همین ویژگی باعث جلب توجه آکواریوم­دارها به آنها گردیده است.

شکل آرتیستی یک ماهی اسکار بالغ

رفتارماهی اسکار با سایر ماهی ها

اسکارها اگرچه ممکن است ماهی های کوچکتر را بخورند و یا ماهیهای متوسط را گاهی در گوشه آکواریوم نگه دارند و هنگام غذا دادن اجازه ندهند که آنها سهم خود را دریافت نمایند. با این وجود باید گفت که در مقایسه با خیلی از ماهیهای بزرگ دیگر آکواریومی به ویژه هم خانوادههای آنها، چندان هم، هم آکواریومی مزاحمی نیستند و یا اینکه لااقل این کار را همیشه انجام نمیدهند.

به هر حال اگر ماهیهای مناسب نسبتا بزرگ از جمله انواع گربه ماهیها و سایر انواع ماهیان سیکلیده در آکواریوم آنها قرار گیرند مشکلی به وجود نخواهد آمد، اما در مجموع توصیه می شود که اسکارها با همنوعان خود نگهداری شوند.

رنگ ماهی اسکار Astronotus ocellatu 

تا سال 1348 (1969) تقریبا تمامی اسکارهایی که در بازارهای جهانی ارائه می شدند، هم رنگ و مشابه رنگ طبیعی آن بودند. از این سال که ارائه اسکار قرمز به بازار آغاز شد، توجه علاقمندان بیشتر جلب این نژاد گردید بطوری که در حال حاضر قسمت اصلی اسکار بازارهای جهانی را تشکیل میدهد.

اسکار قرمز اولین بار به وسیله یک تاجر تایلندی به نام پاتابونگ  (Chi. Patabonge)از بین افراد حاصله از تکثیر اسکار معمولی که رنگ قرمز داشتند جدا شد و طی چند نسل، نژاد نسبتا خالصی از آن تهیه و به بازار عرضه شده است، ولی زیبایی اسکار قرمز را ندارد.

رنگ قرمز یا نارانجی در برخی از نمونه ها خیلی بارز است

اسکار قرمز را در بچگی میتوان از روی طرح بدن شناسایی نمود. در روی بدن بچه اسکار قرمز، طرح مرمری که روی بدن اسکار معمولی وجود دارد، دیده نمی شود.

اندازه و سن Astronotus ocellatu 

از نظر اندازه باید گفت که اسکارها جزء بزرگترین ماهیهای آکواریومی آب شیرین هستند. طول اسکارها در طبیعت تا 45 سانتیمتر هم میرسد ولی در آکواریوم معمولا از 30 سانتیمتر بزرگتر نمی شود. عمر آنها در طبیعت تا 15 سال گزارش گردیده است. به هر حال اگر اسکار در آکواریوم مناسب نگهداری و غذای مناسب به آن داده شود، حداقل میتواند تا 10 سال زنده بماند.

تکثیر ماهی اسکار Astronotus ocellatu

تشخیص نر و ماده اسکار کار ساده و آسانی نیست. معمولا باله های نرها به نسبت بزرگتر از باله های مادههای هم اندازه است. به علاوه منطقه قرمز رنگ روی بدن نرها از مادهها بیشتر است. به هر حال بازهم تشخیص دهنده ممکن است گاهی دچار اشتباه شود.

نزدیک زمان تخمریزی، در قسمت مخرج تناسلی ماهی، لوله ای ظاهر می شود که به آن لوله تخمریزی یا لوله تولیدمثلی گویند. این لوله در مادهها پهن تر و در نرها نوک تیز است. کیفیت آب تا زمانی که به اندازه کافی تمیز است، در نگهداری ماهی اسکار تاثیر چندانی ندارد، ولی برای تکثیر آن بایستی برخی اختصاصات فیزیکی و شیمیایی مناسب آب تامین گردد.

اهم این ویژگیها عبارتنداز:

1. پی اچ= 7.5
2. حرارت= 24 تا 26.5 (درجه سانتیگراد)
3. سختی= 10 تا 15 (درجه آلمانی)
4. درجه حرارت آب برای این ماهی خیلی مهم است. اسکار اصولا آب نسبتا گرم را دوست دارد. هرگز نباید درجه حرارت آب به 16 درجه سانتیگراد برسد چون مرگ و میر آنها جدی خواهد شد. حد گرمای بین 21 تا 32 درجه را به خوبی تحمل می کند.

همواره در بستر آکواریوم ها بایستی چند عدد سنگ مناسب و نسبتا بزرگ باشد تا هم تخمریزی روی آنها صورت گیرد و هم در موارد لازم نر یا ماده بتواند داخل آنها پنهان گردد. گذاشتن گیاه در داخل آکواریوم تکثیر بی فایده است چون معمولا آنها را خراب می کنند.

قبل از هر کار، آماده سازی، مولدین برای تخمریزی لازم است. برای این منظور باتوجه به اینکه اسکار ماهی بزرگی است، بایستی آکواریوم مناسبی برای مولدین آماده نمود. یک آکواریوم 200 لیتری مناسب است.

ماهی اسکار

جفت یابی اگرچه اکثرا به آسانی انجام می گیرد، باوجود این در پاره ای موارد، به خصوص نرها خشونت نموده و جفت انتخاب شده برای خود را نمی پذیرند. در چنین مواردی اگر نزاع باعث زخمی شدن یکی از آنها گردد، بایستی بلافاصله ماهی صدمه دیده را در آکواریوم دیگری نگهداشت و پس از بهبود، مجددا آن را وارد آکواریوم تکثیر نمود و یا از ماهی دیگری استفاده کرد.

با این که ممکن است سنگهای مناسبی برای تخمریزی در داخل آکواریوم قرار گیرند، با وجود این درست نمیتوان پیش بینی نمود که تخمریزی در کجا و یا روی کدام سنگ صورت خواهد گرفت. گاهی هم ممکن است اسکارها شن و ماسه کف را کنار زنند و در بستر صاف آکواریوم تخمریزی نمایند. وقتی محل تخمریزی مشخص شد، ماهی ماده بالای آن قرار گرفته و شکم خود را روی آن می مالد.

ابتدا ممکن است چندتایی تخم بصورت پراکنده خارج شود، ولی تخمریزی اصلی موقعی انجام می گیرد که تخمها بصورت رشته ای خارج شوند. در این هنگام است که ماهی نر که در کنار آن قرار دارد، با تخلیه اسپرم خود آنها را بارور می سازد. در هر تخمریزی، ماهی ماده ممکن است تا 500 عدد تخم بگذارد. هنگام تخمریزی نر و ماده، هرگز نباید ناراحت و عصبانی شوند.

بنابراین تکثیرکنندگان بایستی از انجام هرگونه کاری که باعث ناراحت کردن مولدین می شود خودداری نمایند. بهتر است موقع تخمریزی، مولدین به حال خود گذاشته شوند و کسی در نزدیکی آنها نباشد.

به هر حال اگر علاقمند به دیدن عملیات تخمریزی هستید، می توانید هنگام آماده سازی مولدین، شیشه جلو و طرفین آکواریوم را با یک کاغذ تیره بپوشانید و در قسمتی از کاغذ یک یا دو سوراخ مناسب برای دیدن ماهیها به وجود آورید و عملیات تخمریزی را از این سوراخ ها ملاحظه نمایید بدون اینکه مولدین ناراحت شوند.

ماده هرگز تخمهای خود را یک مرتبه نمیریزد، بلکه مقداری از تخمها را ریخته و کنار میرود و نر کار بارور کردن آنها را تکمیل می نماید. ماده دو مرتبه مقداری دیگر از تخمهای خود را می ریزد و نر آنها را بارور می کند و اینکار تکرار می شود تا تمامی تخمها ریخته شوند. جالب اینکه هرگز حتی یک تخم هم روی تخم دیگر گذاشته نمی شود.

نر و ماده در حال باد زدن و هوارسانی تخمها

مراقبت از تخمها و نوزادان

پس از اتمام تخمریزی، مراقبت از تخمها توسط والدین آغاز می شود. معمولا نر و ماده هر دو از تخمها مراقبت می کنند. هم زدن آب با باله به منظور اکسیژن رسانی به تخمها در صدر همه کارهاست. در مواقع لازم نیز تخمها به وسیله دهان والدین تمیز می شوند و آنها که مرده اند برداشته می شوند.

اگر حرارت آب آکواریوم بین 25 تا 26 درجه سانتیگراد باشد، زمان رشدونمو جنینی حدود 36 ساعت خواهد بود. نوزادها نسبتا درشت هستند و پس از خروج از تخم خود را به محلی که تخمها قرار داشته اند می چسبانند. والدین بطور مداوم آنها را زیر نظر دارند.

تغذیه ماهی اسکار Astronotus ocellatu

در روزهای اول، نیازی به غذا ندارند، زیرا از ذخیره کیسه زرده خود تغذیه می نمایند. وقتی دو سوم کیسه زرده جذب شد، بایستی تغذیه آنها شروع شود. جذب کامل کیسه زرده معمولا حدود 4 روز به طول می انجامد و تغذیه بایستی از اواخر روز سوم انجام گیرد. پس از جذب کیسه زرده، نوزادها شنای آزاد را شروع می کنند.

البته در این مرحله نوزادان شناگران خوبی نیستند و اکثرا بصورت جهش حرکت می کنند. از این به بعد به غذاهای مناسب و نسبتا زیاد نیاز دارند. اگر غذای خوب در اختیار آنها قرار گیرد، رشدونمو آنها سریعتر و مقاومت آنها بیشتر می شود و کم کم نیاز آنها به مراقبت از والدین کاهش می یابد. اگر تغذیه خوب انجام نگیرد، نوزادان خیلی زود می میرند.

پس از تخمیری میتوان والدین را از آکواریوم خارج کرد به شرطی که تهویه خوب انجام گیرد و از یک داروی ضدقارچ برای جلوگیری از آلودگی تخمها استفاده شود. اگر هدف دیدن نحوه مراقبت والدین از تخمها و نوزادها نباشد، میتوان والدین را از آکواریوم خارج کرد چون گهگاه دیده می شود که یکی از والدین، خلاف مواظبت و مراقبت ذاتی از تخمها ونوزادها به دلایل ناشناخته تخمها یا نوزادها را می خورد.

جالب این که گاهی دیده می شود که جفتی که چندین بار با موفقیت تخمریزی نموده اند در یکبار تخمریزی همه تخمها و یا نوزادها را می خورند.نوزاد گوشواره آبی یا آرتمیا بهترین و مناسب ترین غذا برای آنها در شروع تغذیه است و کمی که بزرگتر شدند دافنی یا خاکشر آبی را به خوبی می توانند بگیرند و بخورند.

از همین موقع میتوان کرم توبیفکس را با تیغ تکه تکه کرده و به آنها داد. اگر شکم آنها مرتب با غذای مناسب پر شود، رشدونمو آنها خیلی سریع خواهد بود. غذاهای زنده و گوشتی منجمد و منجمد خشک شده را بسیار دوست دارند.

رنگ ماهی اسکار

رنگ بچه ماهیها با والدین فرق فاحش دارد. زمینه بدن سیاه رنگ است و روی بدن لکه ها و خطوط منقطع زرد تا سفید دیده می شود تا وقتی که بچه ماهیها به طول 7 تا 10 سانتیمتر نرسند، رنگ اصلی و بخصوص قرمزی آنها ظاهر نمی شود.

تکثیر در استخرهای خاکی روباز

باتوجه به اینکه اسکار ماهی نسبتا بزرگ است و برای تخمریزی احتیاج به محیط بزرگتری از یک آکواریوم نسبتا بزرگ معمولی دارد، میتوان آنها را در استخرهای کوچک خاکی به عرض 4.5 و طول 15 متر و ژرفای حداکثر 1.2 متر در مرکز آن نگهداری نمود. پیش از این که ماهیهای مولد در این استخرها ریخته شوند بایستی ابتدا آن را آماده سازی نمود.

برای اینکار میتوان ابتدا استخر را در بستر و دیوارهها شخم زد و پس از صاف کردن 5 تا 7 کیلوگرم آهک کشاورزی زنده خرد شده را به طور یکنواخت در بستر و روی دیوارهها پاشید و یک روز پس از آب بندی به آن عصاره 35 کیلوگرم کود گاوی که عمر آن از یک هفته کمتر و از یک ماه بیشتر نباشد اضافه نمود.

برای این کار بایستی ابتدا کود را در مخزن بزرگی ریخته و آّ به آن اضافه نمود و حدود 24 ساعت نگه داشت و هرچند ساعت یکبار آن را بهم زد تا مواد غذایی کود در آب حل شود. سپس عصاره کود را بطور یکنواخت به آب استخر اضافه وتفاله آن را دور ریخت. 2 تا 3 هفته بعد، غذای طبیعی در داخل استخر تولید می شود. اگر سطح آب آن پایین رفته است، میتوان آب تازه (بدون کلر) به آن اضافه نمود. میتوان مقداری هم آرد پنبه دانه به آب اضافه نمود تا غذای زنده بیشتری تولید شود.

در دور این استخر به فاصله هر 1.5 متر، بایستی تکه ای سنگ ساختمانی به طول حدود 50 تا 80 سانتیمتر، عرض 10 تا 15 سانتیمتر و ضخامت 2 سانتیمتر در داخل آب قرار داد و در قسمت بالای سنگ بایستی سوراخی مناسب ایجاد نمود تا بتوان سر یک طناب باریک را از آن عبور داده و گره زد.

این سنگها برای تخمریزی ماهیها گذاشته می شوند و طناب برای بالا کشیدن آنها به منظور کنترل تخمریزی است. هر روز صبح بایستی همه سنگها را کنترل نمود و آنهایی را که تخمریزی رویشان انجام گرفته است از آب خارج نمود.

در چنین استخری میتوان تا 20 عدد اسکار مولد 30 سانتیمتری جای دارد. اگر تعداد مولدهای شما کمتر است می توانید به همان نسبت، استخر کوچکتری درست کنید و به همان نسبت از آهک کود استفاده نمایید. اگر درست کار کنید میتوانید با این روش تکثیر، از هر جفت ماهی اسکار سالانه 10000 عدد بچه ماهی قابل عرضه به بازار تولید نمایید.

تخمها را میتوانید با استفاده از آب همان استخر به داخل هچری خود برده و در صورت لزوم با بلودومتیل 5 درصد آن را ضدعفونی نمایید. برای این منظور در حدود 20 لیتر آب استخر که برای جابجایی تخمها استفاده می شود، بایستی 20 قطره بلودومتیل اضافه شود. کار انکوباسیون یا رشدونمو جنینی را میتوان در داخل یخدانهای پنوپلاست با ظرفیت 20 لیتر که برای جابجایی سنگهای حامل تخم بکار میرود و هوادهی مناسب انجام داد.

پس از تخم گشایی، نوزادها با سر به دیواره یخدان می چسبند و کمی بعد یعنی چند ساعت و یا یک روز بعد به کف آن می افتند. وقتی همه نوزادها از تخم خارج شدند، بایستی سنگ برداشته شود. توده نوزادها در بستر می مانند.

رنگ سیاه آنها در مقابل رنگ سفید یخدان باعث می شود که خیلی خوب دیده شوند. پس از این که شنای آزاد را شروع می کنند به شدت گرسنه هستند و بایستی به آنها غذای مناسب و کافی داده شود. بهترین غذای آنها ناپلیوس آرتمیا است. اگر روزانه 5 بار به آنها غذای کافی و مناسب داده شود، پس از یک ماه طول آنها به 2.5 سانتیمتر میرسد و قابل عرضه به بازار خواهند بود.

شاید ساده تر و بهتر باشد که نوزادها در استخرهای کوچک روزباز پرورش داده شوند. برای این کار بهتر است در صورت امکان چند استخر کوچک هم اندازه هم برای طی دوره انکوباسیون و پرورش نوزادها درست نمود و به همان روشی که گفته شد آماده سازی کرد. اگر شرایط این استخرها خوب باشد، رشدونمو بچه ها ممکن است دو برابر آنچه که برای پرورش در یخدانها شرح داده شد باشد.

ماهی اسکار

ماهی اسکار رسیده در جستجوی محل مناسب برای تخمریزی