اولین آکواریوم در سال 1819 توسط شخصی به نام براند ساخته شده است . وی در کتاب خود در مورد نحوه نگهداری گیاهان زنده آبزی در آکواریوم و … بحث نموده در این مبحث به بررسی ساختن آکواریوم و تاریخچه آن می پردازیم .
شواهد تاریخی نشان میدهد که اهی کردن حیوانات قبل از شروع کشاورزی توسط انسان اولیه معمول گردید و در آن روزگار یک یا چندگونه از حیوانات بسته به شرایط محیطی و منطقه ای در مجاورت وی نگهداری می گردید.
از آنجا که شکار حیوانات به منظور تامین غذا و یا حفاظت قبل از اهلی کردن آنها مرسوم بوده است، میتوان چنین استنباط کرد که اولین حیوانات اهلی شده، گونه های بوده اند که بیشتر در پاسداری و حفحظ جان انسان موثر بوده اند و طبیعتا سگ از این نظر در مرحله اول قرار میگیرد. بعداز سگ حیواناتی اهلی شدند که بیشتر جنبه تولید غذایی آنها موردنظر بود.
اگرچه در گذشته دور نیز انسان نسبت به نگهداری برخی از حیوانات به منظور لذت بردن از زیبایی ها و اختصاصات طبیعی آنها استفاده میکرده است، با وجود این میتوان گفت که نگهداری حیوانات زیبا بخصوص پرندگان، قدمت زیادی در مقایسه با تاریخ اهلی کردن حیوانات محفاظ یا غذایی ندارند.
اگرچه دورنمای کاملا دقیقی در مورد نگهداری انواع ماهی بصورت تزئینی توسط انسان در دست نیست. با وجود این میتوان گفت که از هزاران سال قبل در چین، ماهیها را بعنوان یک حیوان خانگی نگهداری می کردند.
اولین کتاب درباره ماهیها به نام کتاب ماهیهای قرمز در قرن شانزدهم میلادی توسط چنگ چی ان تسه ((Chang chi-en-tes نگاشته شد. این نویسنده بیشتر در مورد زیبایی این ماهیها، تغذیه و عکس العملشان نسبت به تغییرات درجه حرارت بحث نموده است.
در سال 1665 میلادی شخصی به نام په پی ((Pepys و همسرش، متوجه شدند که ماهیهای خارجی را بهتر میتوان برای مدتی طولانی در ظرف آبی نگهداری کرد.
از یادداشتهای وی معلوم نشده است که هدف نامبرده از ماهیهای خارجی، ماهیهای استوایی بوده است یا خیر؟ یک قرن بعد نگهداری انواع ماهیهای طلایی در استخرها و نیز در ظروف مخصوص در انگلستان رایج گردید.
اولین آکواریوم با مفهوم واقعی و امروزی آن در سال 1819 توسط شخصی به نام براند (A.W.T.Brande) درست شده و نامبرده در کتاب خود مورد استفاده از گیاهان زنده آبزی در آکواریوم و تهویه آب بدون نیاز به تعویض آن بحث نموده است.
اولین آکواریوم عمومی در سال 1853 در لندن گشایش یافت و یکسال بعداز آن کتابی توسط موسس این آکواریوم که به نام فیلیپ گاس بود در مورد نگهداری آکواریوم در منزل به رشته تحریر درآمد.
حدود 10 سال بعد، اولین سری ماهیهای زنده استوایی به اروپا صادر گردید و اولین ماهی که صادر شد، ماهی بهشتی با نام علمی Macropodus opercularis بود که ماهی بسیار زیبا و مقاوم بوده و هنوزهم در آکواریومها نگهداری می شود.
پیشرفت بعدی بکار بردن پمپ برای جریان دادن به آب آکواریوم بود که توسط انگلیسی ها ساخته شد ولی اولین بار در آکواریوم عمومی پاریس که در سال 1860 گشایش یافت، بکار رفت.
ماهی های تزئینی
آلمانی ها اولین کسانی بودند که در جمع آوری انواع ماهیهای تزئینی و طبقه بندی و نیز صدور آنها از مناطق استوایی به اروپا و آمریکا دست بکار شدند. اولین بار هم آلمانی ها موفق به تکثیر برخی از انواع این ماهیها در آکواریومها گردیدند.
از زمان رواج یافتن آکواریوم های خانگی، شاید بیش از 70 سال میگذرد و عمومی شدن آن به خصوص بعداز جنگ دوم جهانی که حمل و نقل هوایی در سطح دنیا رواج یافت، صورت گرفت.
امروزه تولید و صدور انواع ماهیهای تزئینی در برخی کشورهای استوائی، نیمه استوایی و حتی کشورهای سردتر رواج دارد ولی بدون شک میتوان گفت که سنگاپور با آب و هوا و شرایط مساعدی که دارد، مرکز ماهی های تزئینی دنیا می باشد.
هر ماه میلیونها عدد ماهی تزیئنی در آن کشور تولید و به اقصی نقاط دنیا حمل می شود. در ژاپن کارهای زیادی برای تکثیر و تولید انواع ماهیهای تزئینی آبهای سرد، ماهیهای طلایی و انواع کپور ماهیها و کپورمانندهای زیبا و رنگی انجام شده است.
در هنگ کنگ توانسته اند ماهی هایی را که تکثیرشان سخت است، مانند ماهی نئون تترا، در حد تجارتی تولید و تکثیر نمایند.
در دنیا صدها گونه ماهیهای تزئینی وجود دارد و انسان توانسته است از طریق انتخاب و تکثیر گزینشی و از طریق ژنتیک، صدها نژاد دیگر نیز به وجود آورد. در طبیعت گونه های زیادی وجود دارند که از نظر فرم و رنگ چندان زیبا نیستند ولی انسان از طریق گزینش توانسته است انواع نژادهای زیبایی از آنها تولید نماید.
برای مثال میتوان نوعی ماهی گوپی با اسم علمی Poecilia reticulate را نام برد که در طبیعت بسیار کوچک و دارای چند رنگ درهم است که هیچگونه تشابهی با نژادهای بسیار زیبای تولید شده از آن توسط انسان ندارد.
در مقایسه با نگهداری سایر حیوانات، نگهداری از ماهی از سه مزیت عمده برخوردار است. این مزایا عبارتنداز: تمیز بودن آنها، وسعت کم موردنیاز و از همه مهمتر سکوت مطلق آنها که شاید بر مزایای دیگر برتری داشته باشد.
ماهی ها نه تنها حیوانات ساکتی هستند (اگرچه صامت نیستند)، که انسانها را نیز به نوعی سکوت وا میدارند.
در آکواریوم های عمومی میتوان رفتار، حرکات و عکس العمل های بازدیدکنندگان را با عکس العملهای آنها هنگام مشاهده باغ وحش ها مقایسه نمود.بین این دو رفتار، تفاوت چشمگیر مشاهده می شود.
آکواریوم های عمومی
در آکواریوم های عمومی، نه تنها از سروصدا، خندهها، بلند حرف زدن ها و هر عکس العمل دیگری که هنگام بازدید باغ وحش ها وجود دارد، اثری دیده نمی شود، که به جای آن سکوت، تفکر و حداکثر پچ پچ کردن مشاهده می گردد. حتی بچه ها نیز هنگام بازدید از آکواریوم ها، نوعی سکوت در حد خود نشان میدهند.
زندگی ساکت آبزیان و بخصوص ماهی ها برای انسانی که از زندگی مدرن و ماشینی مملو از سروصدا فرار می کند، الهام بخش است.
اگرچه معمولا افراد علت سکوت خود را هنگام بازدید آکواریوم ها نمیدانند و جواب و دلیل قانع کننده ای برای این سکوت ندارند و اکثر می گویند راستش خودمان هم نمیدانیم چرا، باوجود این میتوان گفت که انسان وقتی به مشاهده محیط زیستی کاملا مغایر با محیط زیست خود می پردازد، سکوت می نماید.
محیطی که خود جزئی از آن نبوده و نمی تواند هم باشد. طبیعتا انسان به محیطی که زئی از محیط زندگی او بوده و با شباهت به محیط زیست او دارد، عادت کرده و عکس العمل چندانی نسبت به آن نشان نمیدهد.
برعکس مشاهده محیط و نحوه زیستی دیگر او را به تفکر وا میدارد و در این مورد بخصوص زندگی نسبتا صلح جویانه ماهیهای تاثیری بیشتر در او میگذارد. جالب اینکه حتی دعواها و شیطنت برخی از ماهیها هم نمی تواند او را وادار به عکس العملی کند که هنگام مشاهده رفتار مشابه در حیوانات خاک زی انجام میدهد.
محل قراردادن آکواریوم در منازل و نحوه ساختمان و محل استقرار آکواریوم های عمومی هم چندان در این بی اثر نیست. برخی از آکواریوم های عمومی را در داخل خلیج های کوچک و یا حتی آبگیرهای مصنوعی می سازند و عملا کسی که برای بازدید آنها میرود، گاهی در ساختمانی در عمق 2 یا چندمتری آب قرار می گیرد.
برخی از انواع آکواریوم های عمومی را در سرداب ها، غارها و یا محلهای مشابه می سازند که خود توام با نوعی سکوت می باشد.
در هرحال اگر این ادعا چندان دور از حقیقت نباشد، میتوان پیش بینی کرد که هرچه فشار زندگی ماشینی، آپارتمان نشینی و غیره افزایش یابد. برتعداد آکواریوم های دنیا افزوده خواهد شد و شاید مقایسه تعداد آنها در حال حاضر با یکی دو دهه گذشته، گواهی بر شدت افزایش تعداد آنها در آینده باشد.