ماهی دیسکس گونه های جنس Symphysodon را بهتر بشناسید

ماهی دیسکس یکی از زیباترین و گرانترین ماهیهای آکواریومی است که بین علاقمندان به نگهداری آکواریوم، طرفداران بسیاری دارد. این ماهی اولین بار در سال 1923 میلادی (1312 شمسی) به دنیای ماهیهای زینتی معرفی گردید. محل زیست طبیعی آن حوضه آب ریز رودخانه های ریونگرو ( Rio Negro ) و آمازون است. طول ماهی دیسکس تا 22 سانتیمتر میرسد. پس از رسیدن به طول 11.5 سانتیمتر بالغ شده و می تواند تخمریزی کند. گونه های اصلی آن شامل ماهی دیسکس قهوه ای.
Symphysodon aequifasciata axelrodi ماهی دیسکس آبی S.aequifasciata haroldi و ماهی دیسکس سبز S.aequifasciata aequifasciata می باشد.

ماهی دیسکس قرمز Symphysodon discus

ماهی دیسکس سبز Symphysodon aequifasciata

ماهی دیسکس قهوه ای Symphysodon aequifasciata axelrodi

دیسکس سبز S.aequifasciata aequifasciata

ماهی دیسکس فیروزه یا Turquoise discus

دیسکس هکل Heckel discus

از آنجا که تکثیر و پرورش ماهی دیسکس مورد علاقه و توجه عده زیادی از علاقمندان به نگهداری آکواریوم می باشد، در اینجا سعی می شود که تکثیر و پرورش آن به دو روش، یکی روش طبیعی و نسبتا قدیمی و دیگری روش مصنوعی و جدیدتر ارائه گردد. بدیهی است تکثیرکننده خود می تواند روش مناسب و مورد علاقه خود را انتخاب و به آن عمل نماید.

روش تکثیر و پرورش ماهی دیسکس به روش طبیعی و قدیمی تر

سالها فکر می کردند که امکان تکثیر ماهی دیسکس در آکواریوم عملی نمی باشد. خیلی ها هم اقدامات گوناگونی برای این کار انجام میدادند. ولی نتایج درستی بدست نمی آورند. گهگاه هم صحبت از موفقیت یکی از نگهدارندگان ماهی دیسکس در گوشه ای از جهان به میان می آمد ولی تاحدود 45 سال پیش، هیچگونه گزارش علمی قابل اعتمادی برای این کار در دست نبود.

همه آنهایی که در این زمینه توفیق می یافتند، اعلام می کردند که مولدین تخمهای خود را می خورند. عین این حالت در فرشته ماهی هم دیده می شود تا وقتی فهمیدند که بایستی مولدین و فرشته ماهیها پس از تخمریزی از آکواریوم خارج و از یک پمپ مناسب هوا و تهویه ملایم آب استفاده گردد.
پس از این که موفقیت در امر تخمریزی حاصل شد، تکثیرکنندگان با این مشکل روبرو می شدند که نوزادان ماهی دیسکس از جذب کیسه زرده، از خوردن غذای ریخته شده در آب خودداری می کردند خیلی زود متوجه شدند که در ماهی دیسکس نباید مولدین پس از تخمریزی از آکواریوم خارج شوند و بایستی پس از روج نوزادان از تخم ها، از آنها حفاظت به عمل آورند.

بررسی ها نشان دادند که نوزادان پس از جذب کیسه زرده به مدتد یک هفته از مواد غذایی که از سطح بدن مولدین ترشح می شود تغذیه می نمایند و رشدونمو خوبی را نشان میدهند.

اگر پس از این مرحله به آنها غذای زنده مناسب مانند ناپلویس آرتمیا داده شود به خوبی از آن تغذیه می نمایند. برای تکثیر این ماهی پر ارزش و جالب، بایستی از مخازن 200 تا 400 لیتری استفاده شود و آکواریوم یا مخزنی را که برای تخمریزی این ماهی انتخاب گردیده در زمستان و تابستان یا اوائل بهار آماده نمود. برای تکثیر هم بایستی اقلاً یک جفت ماهی نر و ماده رسیده و سالم داشت.
تشخیص نر و ماده و تعیین جنسیت ماهی دیسکس آسانی نیست و کمتر میتوان با اطمینان جنسهای نر و ماده را از هم تشخیص داد. به هر حال نرها در طرفین بدن دارای خطوط آبی رنگ مواجی می باشند.
آب بایستی تا حد امکان نرم و سختی آن 2 تا 3 درجه آلمانی باشد.
پی اچ بایستی کمی اسیدی و حدود 6.5 باشد. بهترین درجه حرارت برای تولیدمثل ماهی دیسکس ، 28 درجه سانتیگراد است. برای آماده سازی مولدین، بایستی به آنها همواره غذای زنده تازه و یا غذاهای زنده منجمد شده و یا خشک شده داد.

بررسی ها نشان داده اند که بهتر است از ریختن سنگریزه در بستر آکواریوم صرف نظر کرد و از یک برش سنگ صاف عمودی به عرض 5 سانتیمتر و ارتفاع حدود 30 سانتیمتر و ضخامت 1 سانتیمتر که به یک طرف آکواریوم تکیه داده شده استفاده نمود.

امکان قراردادن گیاهان کوتاه قد در گلدانهای کوچک وجود دارد. کمی پس از این که ماهیها به این محیط عادت کردند، در کنار برش سنگ قرار گرفته و با بالا و پایین رفتن بر روی آن، برش سنگ را به خوبی تمیز می نمایند.
تخمهای ماهی دیسکس معمولا روی سنگها یا بسترهایی که بطور عمودی قرار گرفته اند بصورت طولی ریخته می شوند.
پس از آن نر و ماده پهلو به پهلو کنار هم قرار می گیرند و ماهی ماده شروع به ریختن تخم و چیدن آنها روی سنگ بصورت قطار شده و یا تسبیح مانند می کند و نر هم با ریختن اسپرم روی آنها، اقدام به بارور کردن آنها می نماید. همین که تخمریزی تمام شد، ماهی ماده در بالای تخمها قرار می گیرد و با بهم زدن تند باله ها، چرخش آب را بر روی تخمها به وجود می آورد.
ماهی نر هم در این امر کمک می کند و وقتی یکی با باله هایش آب را به جریان در می آورد، دیگری نگهبانی از جفت و تخم ها را به عهده می گیرد.
پس از تخمریزی، نر و ماده هر دو مسئولیت حفاظت از تخم ها را به عهده می گیرند.
طول دوره انکوباسیون ماهی دیسکس یا رشدونمو جنینی در داخل تخم تا زمان تخم گشایی و خروج نوزادان از داخل تخم، در گرمای 28 درجه سانتیگراد، 50 تا 60 ساعت است.

پس از 3 تا 4 روز، نوزادان قادر به شنا کردن آزاد می شوند و اقدام به خوردن غذای مترشحه از سطح بدن والدین خود می نمایند. نکته جالب و دیدنی این است که وقتی یکی از والدین ماهی دیسکس از دادن غذا به نوزادان خسته می شود، با دادن یک تکان به بدن، نوزادان را از خود دور می کند و در جایی به استراحت می پردازد و جفت دیگر جای آن را برای غذا دادن به بچه ها می گیرد و این کار بطور مرتب تکرار می شود.
پس از گذشت 3 ماه، بچه های ماهی ماهی دیسکس شکل دیسک مانند والدین را به خود می گیرند و پس از 5 تا 7 ماهگی، رنگ اصلی آنها هویدا می شود. هرگز زودتر از سن 2 سالگی بالغ نمی شوند.
والدین ماهی دیسکس را بایستی 2 تا 3 هفته با نوزادها نگهداری نمود. برای اینکه مولدین شرایط بهتر و مناسب تری باری نگهداری از بچه ها و تولید غذا برای آنها داشته باشند، بهتر است بطور مرتب غذاهای مناسبی مانند جگر گاو، دل، غذاهای منجمد خشک شده و غذاهای زنده به آنها داده شود. هر هفته بایستی دست کم 20 درصد از آب آکواریوم آنها تخلیه و با آب تمیز جایگزین شود ولی اگر هر روز 5 درصد آب آنها تعویض شود، به مراتب بهتر خواهد بود.

نیازها و آماده سازی برای تکثیر مصنوعی ماهی دیسکس

باتوجه به اینکه برخی موارد در بخش تکثیر و پرورش ماهی ماهی دیسکس به روشهای معمولی و قدیمیتر ارائه گردیده اند، در اینجا سعی می شود تا حد امکان از تکرار مطالب خودداری گردد. بدیهی است برخی از ارقام و اعداد ممکن است با روش قبلی داده شده کمی فرق داشته باشند. ضمنا برای سهولت کار و اجراء موارد مختلف، پشت سرهم به ترتیب شمارش داده می شوند.

نیازها

1. آب نرم با سختی 75 میلیگرم در لیتر کربنات کلسیم
2. پی اچ کمی اسیدی 6 تا 6.5
3. کمبود مواد قابل حل در آب
4. حرارت کم نوسان 29 تا 30 درجه سانتیگراد
5. غذای اولیه با پروتئین بالا و غذای زنده مناسب برای مولدین تا آماده شدن برای تخمریزی شامل دل گوساله+ اسفناج+ کرم خونی و یا غذای پولکی+ ویتامین های مکمل
6. میزان نیترات هرگز نباید از 25 میلیگرم در لیتر بیشتر باشد. بنابراین لازم است گهگاه مقداری از آب آکواریوم عوض شود.

مزایا

1. در صورت آماده شدن مولدین، در این روش معمولا هر 10 روز یکبار و بیشتر از روش طبیعی تخم میدهند.
2. هرچه تخصص و تجربه تکثیرکننده بیشتر باشد، در هر بار تکثیر، بچه ماهی بیشتری حاصل می شود.

3. در این روش معمولا امکان آلوده شدن تخمها و نوزادها کمتر است.

معایب

1. کار زیادتری لازم است، مثلا هر 4 ساعت یکبار غذادهی
2. بچه ماهی های تولید شده در کل ارزش کمتری از بچه ماهیهای تولید شده در تکثیر به روش طبیعی دارند.

ویژگیهای عمومی تکثیر ماهی دیسکس

1. برنامه کلی تولیدمثل در مراحل 16 گانه زیر بطور خیلی خلاصه نشان داده شده که در واقع خلاصه ای از روش تولیدمثل بصورت طبیعی است.
2. برای تولید مولد، بهتر است حداقل 6 عدد ماهی داشته باشیم تا باهم جفت شوند.
3. هر جفت را بایستی در یک آکواریوم نگهداری نمود.
4. ماهی دیسکس ها قلمروطلب هستند، ابتدا بخشی از آکواریوم و سپس محلی را برای تخمریزی انتخاب می کنند.
5. گاهی هم ممکن است چند محل را انتخاب و تمیز کنند ولی در یک محل تخمریزی می کنند.
6. ماهی ماده پس از این که محل تخمریزی کاملا تمیز شد، روی آن حرکت کرده و تعدادی از تخمها را در یک ردیف میگذارد.
7. ماهی نر پشت سر آن حرکت کرده و تخم ها را بارور می کند.
8. اگر سختی آب بالا باشد، روی پوست تخم ها اثر میگذارد.
9. پوست سخت شده ی تخم اجازه ورود اسپرماتوزوئید به داخل تخم را برای بارور کردن آن نمیدهد و اگر هم باروری صورت گیرد، تخم گشایی توسط نوزاد سخت و یا غیرممکن می شود.
10. پس از بارور شدن تخمها، حفاظت از آنها به خوبی انجام می گیرد، والدین تخمهای مرده و خراب را بر میدارند.
11. اگر اولین تخمریزی موفقیت آمیز نباشد، در تخمریزی های بعدی موفقیت حاصل می شود.
12. طول دوره انکوباسیون 48 ساعت است.
13. اگر شرایط آکولوژیک داخل آکواریوم بد باشد و امکان رشدونمو جنینی وجود نداشته باشد، والدین تخمها را می خورند.
14. اگر نوزادهای تخم گشایی کرده در شرایط خوبی نباشند، آنها توسط والدین خورده می شوند.
15. شنای آزاد، 3 روز پس از تخم گشایی و یا 5 روز پس از لقاح تخم ها شروع می شود.
16. شروع تغذیه از غذای ترشح توسط بدن والدین در بین فلس ها انجام می شود.
17. جدا شدن از والدین و تغذیه از محیط طبیعی.

تکثیر و پرورش ماهی دیسکس به صورت مصنوعی

پس از انتخاب جفتها و با اعمال نیازهای داده شده و توجه به چگونگی و زمان تولیدمثل، در تکثیر مصنوعی که پس از تخمریزی والدین از آکواریوم بیرون برده می شوند، بایستی بصورت زیر عمل شود:

روز اول

برداشتن تخمها یک ساعت پس از تخمریزی (زمان داده شده به منظور اطمینان از بارور شدند کامل تخمها می باشد)
قراردادن تخمها در مخزن تمیز 10 لیتری، پر شده با آب دارای ویژگیهای داده شده
هوادهی و اضافه کردن چند قطره بلودومتیل 5 درصد تا آبی شدن کامل آب (حداقل یک قطره به ازاء هر لیتر آب)
گرم کردن مخزن با بخاری 500 وات ترموستات دار و کنترل دقیق درجه حرارت

روز دوم

24 ساعت پس از انتقال تخم ها به داخل مخزن 10 لیتری، تعویض 50 درصد آب، با آب کاملا مناسب و هم درجه
کاهش رنگ آب مربوط به بلودومتیل (نیازی به اضافه کردن دوباره بلودومتیل نیست)
آب تازه آماده شده
برای آسان شدن کار، 2 روز قبل از تکثیر، میتوان در یک بشکه 200 لیتری پلاستیکی با بخاری زیرآبی و سنگ هوا و آب لوله کشی شهر با پی اچ 6، آب مناسب را با گرمای 29 تا 30 درجه سانتیگراد آماده و هر روز از آن استفاده کرد (آب بایستی بصورت در باز حداقل 48 ساعت بماند تا کلر آن متصاد گردد).

روز سوم

48 ساعت پس از انتقال تخمها، 50 درصد دیگر از آب عوض شود
رنگ آبی آب خیلی کم می شود.
تخم گشایی در این روز انجام می گیرد، نوزادها در کنارههای ظرف وول می خورند.

روز چهارم

72 ساعت پس از انتقال تخمها، نوزادها را با احتیاط کامل به یک کاسه سفید سرامیک یا چینی 8 تا 10 لیتری انتقال دهید. میتوان از کاسه کوچکتر هم استفاده کنید ولی کاسه 8 تا 10 لیتری بهتر است.
در کاسه بایستی 50 درصد از آب آکواریوم 10 لیتری و 50 درصد آب تازه مخزن با همه ویژگیهای داده شده ریخته شود.
روی کاسه بایستی با شیشه و یا پلکسی گلاس 5 میلیمتری پوشیده شود.

روز پنجم

96 ساعت پس از انتقال تخم ها، کف کاسه (یا کاسه ها) تمیز شوند و 50 درصد آب با آب تازه عوض شود.
گهگاه دیده می شود که بعضی از بچه ماهیها به طرف سطح آب و هوای بالای ظروف می آیند و بعد از آن می میرند. اگر کاسه بزرگ باشد و تعویض آب بطور مرتب و مطابق میزان و زمان داده شد انجام شود، این اتفاق رخ نمیدهد.

روز ششم

120 ساعت پس از انتقال تخم ها، تمیز کردن کف کاسه یا کاسه ها
تعویض 50 درصد آب
در این روز بچه ماهیها خیلی فعالتر می شوند ولی نیاز به غذادهی نیست
اگر نوزادها بصورت دسته ای در نزدیکی سطح آب شنا کردن را آغاز کردند بایستی به آنها غذا داده شود.

روز هفتم

بچه ها خیلی گرسنه هستند
اگر یک قاشق تیره و یا جسم تیره دیگری در آب فرو برده شود، بچه ماهیها جذب آن می شوند.
این روز، زمان واقعی آغاز غذادهی است.
برای نوردهی به ظرف بایستی از یک چراغ مطالعه قابل جابجایی با لامپ 40 وات استفاده نمود.
با جلو یا عقب بردن چراغ، میزان نور مورد توجه و نیاز بچه ماهیها را بدست آورد.
بچه ماهیها به کمیت خاصی از نور علاقه نشان میدهند.
نور بیشتر از حد باعث می شود بچه ماهیها به کف ظرف بروند و غذا نخورند.

غذا و غذادهی

غذای اصلی برای بچه ماهیهای ماهی دیسکس آرد تجارتی زرده تخم (موجود در بازار ایران، در فروشگاههای مواد لازم برای شیرینی سازی)، ژله مناسب برای چسباندن ذرات تخم مرغ بهم است.

روش فریزورد ( Frisword ) برای آماده کردن غذای ماهی دیسکس

شستشوی کامل همه وسائل موردنیاز

1. مطمئن بودن از فقدان مواد شستشوکننده در داخل و روی لوازم
2. حل کردن مقداری ژلاتین (از نوع Knox, Davis) در آب جوش و اطمینان از روشن بودن آن
3. اگر ژله پس از حل شدن در آب کدر شود، نشان از باقی ماندن مواد شستشوکننده یا مواد دیگر مصرف شده برای شستشو است. در صورت فقدان ژله های یاد شده، با مشورت کردن
4. با فروشندههای مواد لازم شیرینی سازی، میتوان از انواع مناسب و بی ضرر موجود در بازار استفاده نمود.
5. سرد کردن ژله تاحدی که انگشت گرمای آن را حس کند.
6. اضافه کردن آرد تجارتی زرده تخم مرغ و مخلوط کردن تا حصول خمیر به سفتی کره
7. چسباندن قسمتی از غذا بصورت یک لایه ی نسبتا نازک در چند قسمت بالای کیسه
8. اضافه کردن آب تا رسدیدن به 3 میلیمتری لبه بالایی لایه های غذا

می توان لایه های غذا را به گونه ای که گفته شد، در چند کاسه چسبانید و آنها را در جای مناسبی از یخچال قرار داد. در این روش چسباندن و ماندن غذا در کاسه بهتر انجام می گیرد. هنگام غذا دادن بایستی یکی از کاسه های محتوی غذا را از یخچال درآورد و آن را به گونه ای روی آب گرم ریخته شده در ظرف بزرگتری گذاشت تا سرمای آن گرفته شود.

پس از اطمینان از رسیدن حرارت آن به 29 تا 30 درجه سانتیگراد می توان بچه ماهیها را با آب در آن ریخت تا غذایشان را بخورند. غذذادهی بایستی 6 بار در طول شبانه روز انجام گیرد. بایستی 20 دقیقه پس از ریختن آن در کاسه محتوی غذا، آنها راب ه مخزن 10 لیتری برگردانید و 4 ساعت بعد، دوباره از یک کاسه دیگر برای غذا دادن به آنها استفاده نمود. این نوع غذادهی بایستی 2 تا 3 شبانه روز ادامه یابد. شبها میتوان با عقب کشیدن چراغ، میزان تابش نور به ظرف را کاهش داد. در 24 ساعت اول حتما بایستی هر 4 ساعت یکبار به آنها غذا داده شود ولی در دو روز بعد میتوان شبها هر 6 ساعت یکبار به آنها غذا داد.

یک فرمول غذایی دیگر

آرد تجارتی زرده تخم مرغ 1 قسمت (مثلا 10 گرم)
آرد روتیفر کشت مصنوعی 1 قسمت
آرد جلبک اسپیرولینا اضافه کردن تا حصول رنگ زرد متمایل به سبز
هم بند متاموسیل یک پنجم حجم کامل
اگر امکان تهیه کردن همه این مواد در ایران وجود داشته باشد، غذای بسیار خوبی به حساب می آید. غذای حاصله که بصورت خمیر در می آید، اگر به روش گفته شده برای فرمول غذایی قبلی در کاسه ای چسبیده شود تا 12 ساعت ارزش مصرف خواهد داشت.
5-چسباندن غذا در لبه های داخلی کاسه ها
گرم کردن کاسه ها تا حد حرارت اطاق
ریختن مقداری آب در کاسه محتوی غذا و کنترل درجه حرارت آن
انتقال بچه ماهی به کاسه محتوی غذا و اضافه کردن آب تا حدود 3 میلی متر زیر لبه فوقانی لایه های غذا
دادن 20 دقیقه فرصت به بچه ماهی ها برای خوردن غذا
برگرداندن بچه ماهی ها به کاسه اصلی، صید آن بهتر است با یک تور دستی کوچک مناسب قیفی شکل بدون گرفتن ذرات غذا صورت گیرد.
در خلال این مدت بایستی همواره در حد 50 میلیگرم آنتی بیوتیک مناسب مانند تتراسیکلین در ظرف 10 لیتری نگهداری بچه ماهی ها ریخته شود تا از رشدونمو باکتری ها جلوگیری گردد. این کار را برای فرمول غذایی فریزورد ((Frisword هم بایستی انجام داد.

غذادهی از اواسط روز سوم یا نهمین روز تولد ماهی دیسکس

1. از اواسط روز سوم بایستی علاوه بر غذاهای خمیری ذکر شده، ناپلیوس آرتمیا هم به بچه ماهیها داده شود. برای این منظور بایستی از اواخر روز هفتم، اقدام به کشت کیست آرتمیا نمود. کیست های 20 تا 24 ساعته را بایستی با آب شیرین شستشو داد تا نمک روی بدن آنها گرفته شود، سپس به بچه ماهیها داد. شکم بچه ماهیها با خوردن ناپلیوس آرتمیا نارنجی رنگ می شود.
2. در آخر روز چهارم فقط به آنها بایستی نوزاد آرتمیا داده شود.
3. اگر برخی از بچه ماهی شکم آویزان دارند، بایستی آنها را از آب بیرون آورد و از بین برد.
4. کشت آرتمیا را بایستی از آغاز، صبح و بعدازظهر انجام داد تا بتوان 2 بار برداشت در روز داشت.
5. مرده ها و یا ماندههای آرتمیا را هم بایستی پس از اتمام غذادهی، از آب بیرون آورد.
6. همواره بایستی پس از اتمام غذاخوردن و پر شدن شکم، بچه ماهیها را برداشت و پس از شستشو به ظرف 10 لیتری منتقل نمود.
7. از این زمان دفعات غذادهی 5 بار در شبانه روز است و بایستی هوادهی در کاسه اصلی را آغاز نمود.
8. 5 روز بعد، بایستی بچه ماهیها را در ظرف 10 لیتری نگه داشت و سپس آنها را به آکواریوم 45 تا 50 لیتری با فیلتر ابری و همه ویژگیهای داده شده برای آب منتقل نمود. بهتر است از این آکواریوم ها 2 تا درست شود.
9. در این آکواریوم ها در ابتدا بایستی حداکثر 30 لیتر آب ریخته شود تا وقتی که بچه ماهیها دوباره در این محیط به غذا خوردن بیفتند.
10. پس از آن بایستی سطح آب را تدریجا بالا برد.
11. همواره بایستی بستر آکواریوم تمیز نگه داشته شود.
12. هر دو روز یک بار بایستی آنها را به آکواریوم دیگر منتقل و آکواریوم قبلی را کاملا تمیز و آماده برای دو روز بعد نمود.
13. دو روز پس از انتقال آنها به آکواریوم های بزرگتر، میتوان به آنها علاوه بر آرتمیا دافنی منجمد هم داد.
14. 5 روز بعد میتوان به آنها دل گوساله که به نحو مطلوبی خرد شده است داد.
15. دو هفته بعد بایستی آنها را به آکواریوم بزرگتری به حجم 80 تا 100 لیتر منتقل نمود.
16. دو هفته بعد بایستی به آکواریوم 150 تا 250 لیتری منتقل شوند و به آنها روزانه 4 تا 5 مرتبه دل گوساله داده شود.
17. بهتر است کوچکترها در آکواریوم جداگانه ای نگهداری شوند تا از رقابت و احتمالا هم نوع خواری آنها جلوگیری شود.
18. هشت هفته بعد، در صورت تغذیه و نگهداری خوب، طول آنها به 3.5 تا 4 سانتیمتر خواهد رسید. در این زمان سن آنها حدود 3.5 ماه و قابل عرضه به بازار می باشند.